פּרשת תּולדות, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Toldos, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 01, 2016, issue of November 23, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פֿון דעסטוועגן, שטעקט אין דער קריסטלעכער רעליגיע אַ פּאַראַדאָקסאַלע קאָמבינאַציע פֿון דערהויבענע געדאַנקען און ווילדקייט. די אוראַלטע ייִדישע משיחיסטן האָבן, נעבעך, פֿאַרשפּרייט זייער שיטה איבער דער וועלט און אײַנגענומען צוליב דעם כּלערליי בזיונות און שוידערלעכע מיתות־משונות. ווען זיי האָבן פֿאַרשפּרייט זייער משיחיזם אין דער רוימישער אימפּעריע, האָבן די רוימער טאַקע אָנגענומען געוויסע עלעמענטן פֿון ייִדישקייט, אָבער אויסגעמישט זיי מיט אַ פֿאַרביסענער שׂינאת־ישראל.

זייער שיינע מוסר־געדאַנקען זענען פֿאַרשפּרייט געוואָרן אין דער וועלט דורך „בני־אדום‟. אין זײַן קלאַסישן קבלה־ספֿר „שערי קדושה‟ דערקלערט רבי חיים וויטאַל, אַז מע דאַרף ליב האָבן אַלע מענטשן, ייִדן און נישט־ייִדן, אײַננעמען מיט געדולד די בזיונות און נישט זוכן קיין נקמה. רבי אלעזר אַזכּרי, אַן אַנדער באַרימטער מקובל, דערציילט אין זײַן ‟ספֿר חרדים‟, אַז אין צפֿת האָט אַמאָל געלעבט אַ הייליקער ספֿרדישער ייִד, רבי יוסף פֿון סאַראַגאָסע, וועלכער האָט זוכה געווען אַראָפּצוברענגען אויף זיך דעם רוח־הקודש, ווײַל ער פֿלעגט אַרומלויפֿן אין דער שטאָט, כּדי שלום צו מאַכן אַפֿילו צווישן צופֿעליקע צעקריגטע אַראַבישע פּאָרפֿעלקער.

טעאָרעטיש, גלייבן די „בני־אדום‟ אין די דערמאָנטע אידעאַלן, וואָס שטאַמען פֿון דער ייִדישער קבלה. אין פֿאַרגלײַך מיט די מקובלים, וואָס באַטראַכטן זיי ווי אַ העכערן וועג מחוץ די ראַמען פֿון דער סטאַנדאַרטער הלכה, גלייבן די קריסטן, אַז יעדער מענטש מוז זיך אויפֿפֿירן ווי אַ מין מקובל. אין טעאָריע קלינגט עס שיין, אָבער למעשה האָבן זיי אויפֿגעשטעלט אַ סיסטעם, וואָס האָט במשך פֿון הונדערטער יאָרן געהאַלטן אין איין אומברענגען און פּײַניקן מענטשן, אַרײַנגערעכנט פֿאָרשטייער פֿון קאָנקורירנדיקע שטראָמען אין זייער אייגענער רעליגיע.

אינעם באַקאַנטן משנה־קאָמענטאַר „תּפֿארת־ישראל‟ באַטראַכט הרבֿ ישׂראל ליפֿשיץ אַ געוויסע מעלה, וואָס די קריסטן האָבן איבער ייִדן. זײַן פּירוש צום מאמר־חז״ל אין פּרקי־אָבֿות, לויט וועלכן יעדער מענטש איז טײַער און באַשאַפֿן געוואָרן בצלם־אלוקים, ברענגט ווי אַ בײַשפּיל פֿון „אַ גוי אַ צדיק‟ דעם בריטישן קאַפּיטאַן פֿרענסיס דרייק, וועלכער האָט געבראַכט קאַרטאָפֿל פֿון אַמעריקע קיין אייראָפּע, און צוליב דעם געראַטעוועט אומצאָליקע ייִדן פֿון הונגער. אין דער אמתן, איז דרייק געווען גאָר אַ פֿינצטערע פֿיגור, אַ פּיראַט און שקלאַפֿן־הענדלער. מע קאָן זאָגן, אַז דער דאָזיקער פּאַרשוין רעפּרעזענטירט זייער גוט דעם פּאַראַדאָקס פֿון „בני־עשׂו‟ – אַ רשע, וועלכער האָט געטאָן איין גרויסע מיצווה אין זײַן לעבן און צוליב דעם קאָן פֿאַררעכנט ווערן פֿאַר אַ צדיק.

רש״י באַמערקט, אַז דער נאָמען פֿון אונדזער פּרשה - „תּולדות‟ – איז מרמז אויף יצחקס ביידע קינדער, יעקבֿ און עשׂו. עשׂוס נשמה שטאַמט פֿון „עולם־התּוהו‟, די גײַסטיקע וועלט פֿון כאַאָס, און יעקבֿס נשמה שטאַמט פֿון „עולם־התּיקון‟ - די וועלט פֿון אָרדענונג. הגם עשׂו ווערט, געוויינטלעך, באַטראַכט ווי אַ שלעכטער פּערסאָנאַזש, בלײַבט ער פֿאָרט אַן אינטעגראַלער טייל פֿון יצחקס משפּחה. בלויז אין משיחישע צײַטן וועלן די מענטשן קאָנען לעבן לויטן פּרינציפּ „איש הישר בעיניו יעשׂה‟, יעדער וועט טאָן, וואָס מע וויל. ווי געזאָגט, האָט דער פּראַקטישער משיחיזם פֿון „בני־עשׂו‟ געבראַכט אַ סך צרות. פֿון דער צווייטער זײַט, קאָן אַ מענטש נישט לעבן אַלעמאָל לויט אַ מעכאַנישן סדר. פֿון דער חסידישער פּערספּעקטיוו, קלינגט הרבֿ יוסף־בער סאָלאָוויינטשיקס אידעאַל פֿונעם „איש ההלכה‟ זייער צווייפֿלהאַפֿטיק. אויב מע מיינט, אַז דער עיקר־צוועק אינעם לעבן איז צו היטן די הלכה, קאָן מען, חס־ושלום, פֿאַרוואַנדלען די תּורה אַליין אין אַ „פֿאַרשטיינערטער‟ עבֿודה־זרה. יעדע תּנ״כישע מעשה סימבאָליזירט אַן אינערלעכן פּראָצעס, וואָס קומט פֿאָר אין דער נשמה פֿון יעדן יחיד. הגם דאָס ווילן צו לעבן מעכאַניש על־פּי־הלכה און די תּאווה צו טאָן וואָס מע װיל קאָנען אויסזען ווי קאָנפֿליקטירנדיקע כּוחות, וואָס ווילן איבערנעמען די בכורה איינער פֿונעם צווייטן, מוזן מיר שטרעבן צו געפֿינען אַ געזונטן באַלאַנס צווישן די דאָזיקע היפּוכדיקע נטיות.