רוחניות

פּרשת תּולדות, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Toldos, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר באַטראַכט די ראָלעס פֿון יצחק און ישמעאל, אַ „היימישער‟ צדיק און אַן אַרכעטיפּישער בעל־תּשובֿה. אינעם גלאָבאַלן זין, סימבאָליזירט ישמעאל די איסלאַמישע ציוויליזאַציע. אין פֿאַרגלײַך מיט דער באַשיידענער היימישער רעליגיע פֿון יצחק, האָט די „בעל־תּשובֿישע‟ באַוועגונג פֿון בני־ישמעאל אויסגענומען איבער דער גאַנצער וועלט.

אין דער הײַנטיקער פּרשה גייט אַ רייד וועגן אַ פּערסאָנאַזש, וואָס סימבאָליזירט, לויט דער ייִדישער טראַדיציע, אַן אַנדער גאָר פּאָפּולערע וועלט־רעליגיע. נאָך אינעם בויך פֿון זייער מאַמען, רבֿקה, האָבן אירע צוויי צווילינג־זין שוין אָנגעהויבן זיך קריגן. בײַם געבורט, האָט יעקבֿ זיך אָנגעכאַפּט אין עשׂוס פּיאַטע, האָפֿנדיק צו ווערן דער בכור. צוליב דעם, האָבן יצחק און רבֿקה אָנגערופֿן זייער זון יעקבֿ, פֿונעם וואָרט „עקבֿ‟, פּיאַטע. שפּעטער, האָט יעקבֿ אָפּגעקויפֿט די בכורה בײַ זײַן ברודער.

אויף דער עלטער איז יצחק בלינד געוואָרן. ווען ער האָט געוואָלט געבן זײַן זון עשׂו אַ באַזונדערס וויכטיקע ברכה, האָט יעקבֿ זיך אָנגעטאָן אין עשׂוס בגדים. זײַן טאַטע האָט געמיינט, אַז ער בענטשט זײַן באַליבטן פֿיזישן בכור. מיט אַזאַ קונץ, האָט יעקבֿ באַשטעטיקט זײַן ראָלע ווי דער „ווירטועלער‟ ערשט־געבוירענער זון.

עשׂו איז געוואָרן שטאַרק אין כּעס אויף זײַן ברודער. יעקבֿ האָט געמוזט אַנטלויפֿן קיין חרן, רבֿקהס היימשטאָט. ער האָט מורא געהאַט, אַז עשׂו וועט אים אומברענגען פֿאַר זײַן אָפּנאַרערײַ. די חז״ל דערקלערן אונדז, אַז יעקבֿ האָט געמיינט לשם־שמים. ער האָט געוווּסט, אַז עשׂו איז אַ רשע און האָט געמוזט איבערנעמען פֿון אים די בכורה אי בגשמיות, אי ברוחיות.

פֿון דעסטוועגן, שאַפֿט זיך אַן אײַנדרוק, אַז ער האָט דערמיט געטאָן אַן עבֿירה. אין דער קומענדיקער פּרשה וועלן מיר לייענען, ווי אַזוי יעקבֿ האָט געמוזט אַרבעטן יאָרן־לאַנג פֿאַר זײַן פֿעטער לבֿן, וועלכער האָט אָפּגענאַרט דעם פּלימעניק. די קונץ מיט דער בכורה האָט יעקבֿן טײַער אָפּגעקאָסט.

על־פּי חסידות, האָט יצחק גאַנץ גוט געוווּסט, אַז עשׂו איז נישט קיין צדיק. פֿון דעסטוועגן, האָט ער געוואָלט אים בענטשן, ווײַל עשׂוס נשמה שטאַמט פֿון זייער אַ הויכן שורש. עשׂו האָט נישט געקאָנט זיך אײַנהאַלטן אין די ראַמען פֿון הלכה, ווײַל ער האָט געפֿילט, אַז אין משיחס צײַטן וועלן די מענטשן דערגרייכן אַ העכערע מדרגה; אין פּרינציפּ, קאָן יעדער מענטש זיך פֿאַרבינדן מיטן אייבערשטן אויף זײַן אייגענעם אופֿן און אַראָפּברענגען אויף זיך רוח־הקודש דורך פּערזענלעכע מיטלען. ווי באַלד די משיחישע תּקופֿה איז נאָך נישט געקומען, איז עשׂו למעשׂה געפֿאַלן און געוואָרן אַ רשע.

יעקבֿ האָט אויך געוווּסט, אַז זײַן ברודערס ווילדקייט שטאַמט פֿון אַ הויכן רוחניותדיקן שורש. ער האָט אַליין געהאָפֿט אים מתּקן צו זײַן; דאָס האָט זיך אים אָבער נישט אײַנגעגעבן. פֿון דעסטוועגן, באַטאָנען די מקובלים, אַז עשׂו האָט יאָ אַ שײַכות צו קדושה און אַז ווען משיח וועט קומען, וועט ער ווערן אַ צדיק.

רבי יעקבֿ־קאָפּל ליפֿשיץ דערקלערט איז זײַן קלאַסישן קבלה־ספֿר „שערי גן העדן‟, אַז אַ סך בני־עשׂו וועלן, סוף־כּל־סוף, תּשובֿה טאָן, מיינענדיק די קריסטן; אין דער ייִדישער טראַדיציע, ווערט עשׂו אַסאָציִיִרט מיט דער קריסטלעכער רעליגיע.

ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז נישט אַלע גרויסע רבנים האָבן זיך נעגאַטיוו באַצויגן צום גרינדער פֿונעם קריסטנטום. רבי יעקבֿ עמדען, רבי אליהו בן־אמוזג, רבי אליהו־צבֿי סאָלאָווייטשיק און אַ ריי אַנדערע האָבן אים באַטראַכט ווי אַ ייִד אַ צדיק. אַ ריי רבנים האָבן אויך געהאַלטן, אַז געוויסע יחידים אין דער קריסטלעכער וועלט זענען געווען עכטע צדיקים מיט הייליקע רוחניותדיקע השׂגות. הרבֿ אַבֿרהם־יהודה חן, אַ פּראָמינענטער ליובאַוויטשער חסיד, האָט געלויבט דעם רוסישן קריסטלעכן פֿילאָסאָף וולאַדימיר סאָלאָוויאָוו און געגלייבט, אַז ער האָט געהאַט אַ ייִדישע נשמה.