רוחניות

פּרשת ויצא, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vayeitzei, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

האָבנדיק מורא, אַז זײַן אויפֿגעבראַכטער ברודער עשׂו וועט אים דערהרגענען, אַנטלויפֿט יעקבֿ פֿון זײַן היים אין באר־שבֿע קיין חרן, וווּ עס וווינט זײַן פֿעטער לבֿן.

אויפֿן וועג, גייט יעקבֿ שלאָפֿן אויפֿן אָרט, וווּ ס׳איז שפּעטער אויפֿגעשטעלט געוואָרן דער בית־המיקדש אין ירושלים. אין זײַן חלום, האָט ער דערזען אַ מיסטישן לייטער, אויף וועלכן די מלאכים זענען געגאַנגען צווישן הימל און ערד אַראָפּ און אַרויף; דער אייבערשטער האָט אים געבענטשט צו האָבן אַ סך קינדער און אייניקלעך, וואָס וועלן ברענגען אַ ברכה פֿאַר דער גאָרער וועלט.

יעקבֿס פֿעטער, לבֿן, האָט צוגעזאָגט דעם פּלימעניק צו געבן אים זײַן טאָכטער רחל פֿאַר אַ ווײַב, אויב יעקבֿ וועט בײַ אים אָפּאַרבעטן זיבן יאָר ווי אַ פּאַסטעך. נאָך זיבן יאָר, האָט דער פֿעטער אים אָפּגענאַרט און חתונה געמאַכט מיט זײַן אַנדער טאָכטער, לאה. נאָך דער חתונה מיט לאה, האָט יעקבֿ צוגעזאָגט אָפּצואַרבעטן נאָך זיבן יאָר.

סוף־כּל־סוף, האָט לבֿן געלאָזט זײַן פּלימעניק חתונה האָבן מיט רחלען. ווי אַ צוגאָב, האָט יעקבֿ באַקומען נאָך צוויי קעפּסווײַבער — בלהה און זלפּה; אַ טייל מפֿרשים האַלטן, אַז זיי זענען אויך געווען רחלס און לאהס שוועסטער. ווען יעקבֿ האָט זיך געקליבן גיין צוריק אַהיים קיין ארץ־ישׂראל, האָט דער פֿעטער אים ווידער נישט געלאָזט; כּדי זיך צו באַפֿרײַען פֿונעם פֿעטער, איז יעקבֿ אָבֿינו שליטערהייט אַנטלאָפֿן פֿון חרן מיט זײַן גרויסער משפּחה. ווען לבֿן האָט זיי נאָכגעיאָגט, האָט דער אייבערשטער אים געהייסן אין אַ חלום צו לאָזן זײַן פּלימעניק צו רו.

עס באַקומט זיך, אַז נישט געקוקט אויף זײַן רישעותדיקער באַציִונג צום פּלימעניק, איז לבֿן פֿאָרט נישט געווען סתּם אַ גראָבער מענטש. דער רמב״ם, רמב״ן און אַ ריי אַנדערע באַקאַנטע מפֿרשים דערקלערן, אַז הגם לבֿן איז געווען אַ געפֿערלעכער עובֿד־עבֿודה־זרה, האָט ער זוכה געווען צו זען דעם נבֿיאישן חלום צוליב דעם צדיק, יעקבֿ. אויב מע טראַכט זיך אָבער אַרײַן, האָט דער באַשעפֿער געקאָנט לייזן דעם קאָנפֿליקט צווישן לבֿן און יעקבֿ אויף כּלערליי אַנדערע אופֿנים. ווי באַלד דער אייבערשטער איז צו אים געקומען בנבֿואה, איז עס אַ סימן, אַז ער איז געווען, אין אַ געוויסער מדרגה, אַ רוחניותדיקער מענטש.

פֿון דער צווייטער זײַט, פֿרעגט זיך אַן אַנדער קשיא. על־פּי תּורה, טאָר נישט אַ מאַן חתונה האָבן מיט צוויי שוועסטער מיט אַ מאָל. די חז״ל זאָגן, אַז הגם די תּורה איז געגעבן געוואָרן מיט הונדערטער יאָרן שפּעטער אויפֿן באַרג סיני, האָבן אונדזערע אָבֿות, אַרײַנגערעכנט יעקבֿ־אָבֿינו, שוין מקיים געווען אַלע מיצוות כּהלכה. ווי אַזוי זשע האָט יעקבֿ חתונה געהאַט מיט צוויי אָדער אַפֿילו פֿיר טעכטער מיטאַמאָל?

עס זענען פֿאַראַן פֿאַרשיידענע תּירוצים אויף דער דאָזיקער קשיא. מע קאָן זאָגן, אַז יעקבֿ האָט געוואָלט מקיים זײַן די ספּיציפֿישע נבֿואה, וועלכע ער האָט באַקומען בעתן שלאָפֿן אויפֿן אָרט פֿונעם צוקונפֿטיקן בית־המיקדש, און כּדי צו האָבן וואָס מער קינדער געמעגט עובֿר זײַן אויף די אַלגעמיינע הלכה־כּללים. דער תּנ״ך איז פֿול מיט בײַשפּילן פֿון אַזעלכע אומהלכהדיקע אויפֿפֿירונגען פֿון נבֿיאים. למשל, ווען דער בית־המיקדש איז אויפֿגעשטעלט געוואָרן, האָבן ייִדן מער נישט געטאָרט ברענגען קרבנות אין אַן אַנדער אָרט; אליהו הנבֿיא האָט עס אָבער יאָ געטאָן, ווי אַן אַקציע קעגן עבֿודה־זרה.

אין זײַן סידור־קאָמענטאַר, דערקלערט רבי שניאור־זלמן פֿון ליאַדי, דער גרינדער פֿון דער חב״ד־באַוועגונג, אַז יעקבֿ איז געשטאַנען אויף אַ גאָר הויכער מדרגה מחוץ די ראַמען פֿון די בוכשטעבלעכע נאָרמעס. אַדרבה, ער האָט געקאָנט, אין פּרינציפּ, פּועלן גרויסע תּיקונים אין דער וועלט דורך פֿאַרבאָטענע סעקסועלע באַציִונגען. נאָך מתּן־תּורה איז אָבער אַזאַ דרך, לויטן „אַלטן רבין‟, געוואָרן אוממעגלעך.

אַ ריי אַנדערע מקובלים און גרויסע חסידישע דענקער האַלטן אָבער, אַז טעאָרעטיש קאָן אַ צדיק אַפֿילו הײַנט גובֿר זײַן די הלכה־ראַמען. ווי אַ פּראַקטישן בײַשפּיל ברענגען זיי אָפֿט דעם מאמר־חז״ל, לויט וועלכן דוד־המלך, נישט געקוקט אויף זײַן מעשׂה מיט בת־שבֿע, האָט קיינמאָל נישט געזינדיקט.

אין אַזאַ געדאַנקען־גאַנג שטעקט אָבער, ווי ס׳איז גרינג צו פֿאַרשטיין, אַ גרויסע סכּנה. יעדער מענטש קאָן דאָך באַשליסן, אַז ער איז שוין אַ צדיק־עולם און מעג טאָן לשם־שמים וואָס ער וויל.

אַזוי צי אַזוי, באַקומט זיך אין אונדזער פּרשה זייער אַן אינטערעסאַנטע באַלערנדיקע סיטואַציע. אין זײַן האַרצן, האָט לבֿן זיכער געהאַט גוטע תּירוצים פֿאַר זײַנע שווינדלערישע מעשׂים. עס קאָן זײַן, אַז אַפֿילו זײַן געצן־דינערײַ וואָלט ער געקאָנט מתּרץ זײַן על־פּי הלכה. ער האָט אַפֿילו זוכה געווען צו אַ געטלעכער אַנטפּלעקונג אין אַ חלום — אַ סימן, אַז ער איז געווען, אין אַ געוויסער מאָס, אַ פֿרומער פּאַרשוין.

אין דער פּסחדיקער הגדה לייענען מיר אָבער, אַז לבֿן איז געווען נאָך ערגער, ווי דער פּרעה. לבֿן האָט געשטעלט די גאַנצע עקזיסטענץ פֿון כּלל־ישׂראל אין אַ סכּנה. רבי נחמן בראַצלעווער וואָרנט כּסדר וועגן דער סכּנה פֿון פֿאַלשע „מפֿורסמים‟. עס טרעפֿן זיך באַרימטע מענטשן, אַרײַנגערעכנט באַקאַנטע רבנים און אַזוי גערופֿענע גדולי־ישׂראל, וואָס פֿירן זיך אויף גאַנץ פֿרום, אָבער קאָנען מיט זייערע קרומע תּירוצים און געשעפֿטן אויסרײַסן דאָס סאַמע „פּינטעלע ייִד‟ פֿון די, וואָס פֿאָלגן זייערע עצות אָדער, פֿאַרקערט, ווערן קרבנות פֿון זייערע שווינדלערישע קונצן און רדיפֿות: אַ שדכן, וואָס נאַרט אָפּ אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים חתנים און כּלות; אַ רבֿ, וואָס גיט מיט קלוגע פּילפּולים אַן עצה, ווי אַזוי מע קאָן עמעצן צווינגען אַרבעטן יאָרן־לאַנג אומזיסט; כּלומרשט אַ צדיק, וואָס לאָזט נישט אָפּ אַן אומשולדיקן גערודפֿטן מענטש, אויב אַפֿילו דער רבונו־של־עולם אַליין קומט צו אים בחלום און הייסט עס נישט צו טאָן. אַזאַ „ייִדישער לבֿן‟ איז בכּוח, נעבעך, פֿאַרשאַפֿן מער צרות בגשמיות און ברוחניות, ווי דער ערגסטער אַנטיסעמיט.

אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר באַטראַכט די דיאַלעקטישע באַציִונג צווישן יעקבֿ און עשׂו. אַנשטאָט שווינדלערײַ און תּירוצים, האָט עשׂו געפֿאָלגט זײַנע אינסטינקטן. ווען יעקבֿ איז אַנטלאָפֿן פֿון זײַן ווילדן ברודער, האָט ער זיך אָנגעטראָפֿן מיט אַ היפּוכדיקער שווערער סיטואַציע. בײַ זײַן פֿעטער איז אַלץ געווען מסודרדיק, אָבער אויסגעמישט מיט שווינדלערײַ און רישעות.

נאָכן אָפּאַרבעטן 21 יאָר בײַ לבֿנען, האָט יעקבֿ אויסגענוצט געוויסע עלעמענטן פֿון עשׂוס ווילדקייט לשם־שמים, כּדי זיך צו באַפֿרײַען פֿון זײַן פֿעטערס רישעותדיקן לעבנס־סדר. לויט די מקובלים, האָט יעקבֿ דורך זײַנע מיסטישע מאַניפּולאַציעס מיט לבֿנס שאָף, וועלכע האָבן אים דערמעגלעכט צו באַקומען אַן אייגענעם פֿאַרמעגן, מקיים געווען די מיצווה פֿון תּפֿילין לייגן. אויף אַ בוכשטעבלעכן אופֿן האָט ער נישט געהאַט קיין מעגלעכקייט דאָס צו טאָן, אָבער געפֿונען אַ „ווילדן‟ חידושדיקן וואַריאַנט פֿון תּפֿילין. ווי געזאָגט, האָט יעקבֿ דערגרייכט זייער אַ הויכע מדרגה פֿון רוחניותדיקע השׂגות און געקאָנט, אין פּרינציפּ, מקיים זײַן די מיצוות מחוץ די געוויינטלעכע הלכה־ראַמען.

כּדי געבענטשט צו ווערן מיט אַ סך קינדער, האָט יעקבֿ דווקא חתונה געהאַט מיט עטלעכע שוועסטער מיטאַמאָל, הגם על־פּי הלכה האָט ער נישט געטאָרט עס טאָן. צום סוף, האָבן זײַנע אייגענע „ווילדע מעשׂים‟ לשם־שמים אים געהאָלפֿן זיך צו באַפֿרײַען פֿון לבֿן און שלום צו מאַכן מיט זײַן ברודער, וועלכער האָט דערפֿילט, ווי מיר וועלן עס באַהאַנדלען אין דער קומענדיקער סדרה, אַז יעקבֿ פֿאַרשטייט אים בעסער, ווי ער האָט פֿריִער געטראַכט.

ווי געזאָגט, איז נישט כּדאַי צו פֿאַרלאָזן זיך אויף יעקבֿס העכערער הגשׂה פֿון „תּורה דאצילות‟. אויב מע הייבן אָן ברעכן הלכות כּלומרשט לשם־שמים, נישט זײַענדיק דערבײַ אַן עכטער צדיק, קאָן מען גרינג אַראָפּפֿאַלן אויף דער מדרגה פֿון עשׂו. פֿון דער צווייטער זײַט, אויב מע פֿאַרנעמט זיך מיט תּלמודישע פּילפּולים, כּדי צו געפֿינען „כּשרע‟ תּירוצים פֿאַר מיאוסע קונצן, קאָן מען, נעבעך, צוקומען צו לבֿנס קרומער לאָגיק. דער עכטער ייִדישער דרך, אַסאָציִיִרט מיט יעקבֿ־אָבֿינו, דאַרף ליגן צווישן די דאָזיקע צווייפֿלהאַפֿטיקע היפּוכים.