דאָס עסן דינאָזאַווערס לכּבֿוד שבת

Eating Dinosaurs on Shabbos

דער באַפֿעדערטער עק פֿון אַ יונגן דינאָזאַווער, אַנטדעקט אין אַ בורשטין־שטיק פֿון מיאַנמאַר
דער באַפֿעדערטער עק פֿון אַ יונגן דינאָזאַווער, אַנטדעקט אין אַ בורשטין־שטיק פֿון מיאַנמאַר

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 20, 2016, issue of December 28, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

לאָמיר זיך פֿאָרשטעלן, אַז אין דער צוקונפֿט וועט זיך אײַנגעבן צו פֿאַרווירקלעכן ספּילבערגס פֿאַנטאַזיע און אויפֿלעבן דעם קליינעם פֿליִענדיקן דינאָזאַווער אַרכעאָפּטעריקס. צי קאָן אַזאַ באַשעפֿעניש זײַן כּשר? טעאָרעטעש, זענען ס׳רובֿ פֿייגל אין דער וועלט כּשר, הגם בלויז אין געציילטע פֿאַלן האָבן מיר אַ פּראַקטישע מסורה וועגן זייער כּשרות. מע איז זיך משער, אַז דער אַרכעאָפּטעריקס האָט אויסגעזען ווי אַ טשיקאַווע קאַטשקע. צוליב אַ ריי סיבות איז אָבער כּמעט זיכער אוממעגלעך צו רעקאָנסטרויִרן דעם גענעטישן קאָד פֿון דינאָזאַווערס; נאָך מיליאָנען יאָר איז עס אינגאַנצן צעשעדיקט געוואָרן.

הגם ס׳איז אוממעגלעך דורכצופֿירן דירעקטע גענעטישע פֿאַרגלײַך־שטודיעס, האָבן די פּאַלעאָנטאָלאָגן געזאַמלט אַ סך אינפֿאָרמאַציע וועגן די אוראַלטע חיות, לויט וועלכער עס באַקומט זיך, אַז די דינאָזאַווערס זענען נישט אין גאַנצן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. אַלע הײַנטיקע פֿייגל שטעלן מיט זיך פֿאָר דעם איינציקן צווײַג פֿון דער דינאָזאַווערישער משפּחה, וואָס בליט נאָך אַלץ אַרום אונדז.

אויב אַזוי, זענען געוויסע מינים דינאָזאַווערס טאַקע כּשר. הגם די ריזיקע אוראַלטע חיות זענען פֿאַרשוווּנדן געוואָרן מיט 66 מיליאָן צוריק, טרעפֿן מיר זייערע קליינע קרובֿים אויף יעדן שריט און טריט. ווען איר עסט אייער אָדער הינער־זופּ לכּבֿוד שבת, זײַט וויסן, אַז פֿאַקטיש עסט איר אַ דינאָזאַווער.

עקספּאָנאַטן פֿון דער הײַנטיקער דינאָזאַווער־אויסשטעלונג אינעם ניו־יאָרקער מוזיי פֿון נאַטור־געשיכטע
עקספּאָנאַטן פֿון דער הײַנטיקער דינאָזאַווער־אויסשטעלונג אינעם ניו־יאָרקער מוזיי פֿון נאַטור־געשיכטע

ערנסט געזאָגט, קאָן די חרדישע קעגנערשאַפֿט צו די הײַנטצײַטיקע אַנטדעקונגען אין ביאָלאָגיע ברענגען צו קרומע רעזולטאַטן. געאָלאָגיע און פּאַלעאָנטאָלאָגיע זענען גאַנץ פּינקטלעכע און גוט אַנטוויקלטע געביטן פֿון וויסנשאַפֿט. אין מאַרץ האָט זיך אינעם ניו־יאָרקער מוזיי פֿון נאַטור־געשיכטע זיך אָנגעהויבן אַן אינטערעסאַנטע אויסשטעלונג מיטן נאָמען „דינאָזאַווערס צווישן אונדז‟, וווּ די באַזוכער קאָנען אָפּשאַצן די רעקאָנסטרוקציע פֿון אַמאָליקע ריזיקע חיות, און פֿאַרשטיין, אַז אַפֿילו די פּיצל־קליינע קאָליברי־פֿייגעלעך (hummingbirds) געהערן צו דער זעלבער משפּחה. די אויסשטעלונג וועט בלײַבן אָפֿן ביזן 2טן יאַנואַר.

אין ס׳רובֿ חרדישע חדרים לערנען די קינדער, אַז די וועלט איז באַשאַפֿן געוואָרן מיט 5777 יאָר צוריק און האָט זיך זינט דעמאָלט קיינמאָל נישט געביטן. די, וואָס טײַטשן אָפּ די ששת־ימי־בראשית ווי לאַנגע געאָלאָגישע תּקופֿות, זענען בײַ זיי געפֿערלעכע אַפּיקורסים. די ביינער פֿון דינאָזאַווערס האָבן די גויים אויסגעטראַכט און געמאַכט פֿון ליים — טענהן זיי — כּדי צו פֿאַרפֿירן די ייִדישע קינדער. ווען אַ מענטש, דערצויגן אין אַזאַ סבֿיבֿה, הייבט אָן זיך ערנסט אינטערעסירן מיט וויסנשאַפֿט, קאָן ער מאַכן אַן אויספֿיר, אַז די גאַנצע טראַדיציאָנעלע ייִדישקייט איז באַגרינדעט אויף קאָנספּיראָלאָגישע שטותים.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז די לאָגיק פֿון אויסטערלישע „אַנטי־דינאָזאַווערישע‟ טעאָריעס נישט בעסער, ווי דאָס אָפּלייקענען דעם ייִדישן חורבן אָדער די זוכענישן פֿון די „אמתע‟ געהיימע כּוחות, וואָס האָבן צעשטערט די צווילינג־טורעמס אין ניו־יאָרק. יעדער אַמעריקאַנער קאָן באַזוכן די פּאַלעאָנטאָלאָגישע אויסגראָבונגען אינעם שטאַט יוטע אָדער אין אַלבערטע, קאַנאַדע, און זען מיט זײַנע אייגענע אויגן, אַז אין די שטיינער געפֿינט מען כּסדר ביינער פֿון אוראַלטע חיות. אַלבערטע איז איינער פֿון די גרעסטע בורשטין־צענטערס אין דער וועלט, וווּ מע האָט שוין אַ סך מאָל געפֿונען פֿאַרגליווערטע פֿעדערן פֿון דינאָזאַווערס. די הײַנטיקע אַנטדעקונג פֿון די כינעזישער פֿאָרשער איז אָבער דער בעסטער מוסטער פֿון אַזאַ געפֿינס.