געשיכטע, ליטעראַטור

בוכאַרער ייִדן און דער רוסישער קאָלאָניאַליזם

Bukharan Jews and Russian Colonialism

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די רוסישע מאַכט האָט אָפּגעשאַפֿן די אוראַלטע איסלאַמישע אַנטי־ייִדישע געזעצן און געעפֿנט פֿאַר די בוכאַרער ייִדן צוטריט צו די ברײטע רוסישע מערק. קאַופֿמאַן האָט אַפֿילו אױסגעפּועלט געװיסע פּריװילעגיעס לגבי װױנרעכט פֿאַר די בוכאַרער ייִדישע סוחרים, װאָס די אשכּנזישע ייִדן האָבן ניט געהאַט. דערצו נאָך האָט די רוסישע מאַכט אַרױסגעטריבן פֿון זײערע מיטל־אַזיאַטישע שטחים די אינדיִער, װאָס זײַנען געװען די הױפּט־קאָנקורענטן פֿון ייִדן אין מיסחר און געלט־געשעפֿטן. די בוכאַרער ייִדן האָבן זיך גלײַך צוגעכאַפּט צו די נײַע מעגלעכקײטן. זײ האָבן עקספּאָרטירט באַנװל קײן רוסלאַנד און צוריקגעבראַכט ביליקע רוסישע שניט־סחורה, װאָס מען האָט ספּעציעל אױסגעפֿאַרטיקט פֿאַרן מיטל־אַזיאַטישן געשמאַק. אין יענער צײַט האָט זיך די טעקסטיל־אינדוסטריע שטורעמדיק אַנטװיקלט אין רוסלאַנד און פּױלן, און די רוסישע רעגירונג האָט געשטיצט דעם עקספּאָרט קײן אַזיע, כּדי צו באַקעמפֿן די קאָנקורענץ מצד ענגלאַנד.

אָבער ניט אַלץ איז געגאַנגען אַזױ גלאַטיק פֿאַר די בוכאַרער ייִדן. קאַגאַנאָװיטש אַנאַליזירט פֿילצאָליקע דאָקומענטן פֿון די אַרכיװן אין רוסלאַנד, אוזבעקיסטאַן און ישׂראל, װאָס דערװײַזן, אַז אין דער רוסישער רעגירונג זײַנען געװען פֿאַרשידענע פּאַרטײען װאָס שײך דעם „ייִדישן ענין”. בעת דאָס מיליטער און דער פֿינאַנץ־מיניסטעריום זײַנען געװען פּראַגמאַטיש און האָבן געהאַלטן, אַז ייִדן זײַנען ניצלעך פֿאַר רוסלאַנד, איז דער אינערן־מיניסטעריום געװען געשטימט קעגן ייִדן. נאָכן מאָרד פֿון אַלעקסאַנדער דעם צװײטן האָט די אָפֿיציעלע פּאָליטיק זיך געביטן. דער נײַער צאַר, אַלעקסאַנדער דער דריטער, איז געװען אַ פֿאַרביסענער רוסישער נאַציאָנאַליסט און אַנטיסעמיט. זײַן שטימונג האָט פֿאַרדראָסן אײניקע הױכע באַאַמטע, אָבער אַזױ אָדער אַנדערש האָבן זײ געמוזט זיך צופּאַסן צו דער נײַער פּאָליטישער ליניע. אין די 1880ער יאָרן האָט די רוסישע רעגירונג פֿאַרשפּרײט די נײַע אַנטי־ייִדישע גזירות אױף אַלע ייִדן פֿון דער רוסישער אימפּעריע. אַנטיסעמיטיזם איז געװאָרן פּאָפּולער אױך אין די מיליטערישע הױכע פֿענצטער, און האָט דירעקט משפּיע געװען אױף דער פּאָליטיק אינעם טורקעסטאַנער קאַנט. דערבײַ אָבער האָט די אָרטיקע רוסישע אַדמיניסטראַציע צומאָל ניט געפֿאָלגט אַלע נײַע גזירות פֿון פּעטערבורג און שטילערהײט געלאָזט ייִדן צו רו.

אַן אַמאָליקער רײַכער סוחר האָט געשריבן אין 1934 אַז די צאַרישע צײט איז געװען „די גאָלדענע תּקופֿה” פֿאַר בוכאַרער ייִדן. קאַגאַנאָװיטש דערקלערט, אַז להיפּוך צו די אַשכּנזים, זײַנען די בוכאַרער ייִדן ניט געװען פֿאַרטאָן אין דער רעװאָלוציאָנערער באַװעגונג און פֿאַרבליבן בטבֿע געטרײַ דער רוסישער מאַכט. אָבער זײ זײַנען ניט געװען טיף אַסימילירט אין דער רוסישער קולטור און ניט פֿאַרטאָן אין דער רוסישער פּאָליטיק. די אָקטאָבער־רעװאָלוציע איז פֿאַר זײ געװען אַן עקאָנאָמישער חורבן. אַזױ װי די אַלט־געזעסענע ייִדישע עדות אין אַנדערע קאָלאָניאַלע אימפּעריעס, אין דער פֿראַנצױזישער צפֿון־אַפֿריקע און אינעם בריטאַנישן איראַק, האָבן די בוכאַרער ייִדן געצױגן אַ סך נוצן פֿון זײער מצבֿ צװישן דער אָרטיקער מוסולמענער באַפֿעלקערונג און דער קריסטלעכער אײראָפּעיִשער קאָלאָניאַלער מאַכט.