געשיכטע, פּובליציסטיק

זכרונות פֿון „די־פּי״־לאַגער

My Memories of the DP Camp

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

האָט זיך אַזוי געמאַכט אַז איינע פֿון זייערע טעכטער האָט זיך אַמאָל צוגעטשעפּעט צו מיר. זי איז געווען אין אונדזער עלטער, צווישן עלף און צוועלף, איינע פֿון צוויי שוועסטערלעך. זיי האָבן געהייסן אויפֿן פֿאַמיליע־נאָמען אַלבאַ, און די עלטערן האָט מען גערופֿן „די ראָגזשעס‟. איך האָב קיין אַנונג נישט געהאַט וואָס דאָס וואָרט ראָגזשע באַדײַט, ביז מיט יאָרן שפּעטער האָב איך אויסגעפֿונען אַז אַ ראָגזשע איז אַ שטיקל וואַרע וואָס מען לייגט פֿאַר דער טיר מיטן געדאַנק אַז איידער מ’טרעט אַריבער די שוועל אַרײַנצוגיין אין הויז, ווישט מען זיך אָפּ די שיך אין אַ ראָגזשע כּדי נישט אַרײַנצוברענגען קיין שמוץ אין שטוב אַרײַן.

האָט מען די משפּחה גערופֿן מיטן יום־טובֿדיקן נאָמען „די ראָגזשעס‟. מסתּמא האָבן די בלאַטע זיך גערופֿן בײַ אַזעלכע צונעמענישן צוליב זייער אָנהאַלט אין דער וועלט פֿון פֿאַר דער מלחמה. נישט וויכטיק, וויכטיק איז אַז איינע פֿון זיי, אַ מיידל פֿון אַ יאָר צוועלף, האָט זיך אָנגעניגלט אין מיר און געוואָלט מיר דערציילן אין וואָס באַשטייט איר לעבן נישט נאָר אין לאַגער נאָר אויסערן לאַגער אויך. מיר קינדער האָבן זיך אַ סך מאָל געטיילט מיט אונדזערע איבערלעבונגען אין צײַט פֿון קריג; ווי עס זאָל נישט זײַן האָט עס געמוזט איבערלאָזן אין אונדז שפּורן פֿון שרעק. וואָס אַן אמת האָב איך אין לאַגער געהאַט אַ נאָענטע חברטע, אין מײַן עלטער, חיהלע האָט זי געהייסן, פֿלעגט זי טאָג און נאַכט מיך מוטשען מיט איר פּלאַן צו באַגיין זעלבסטמאָרד, אָפּטאָן דעם טאַטן וועלכער האָט איר צו פֿינף יאָר אָפּגעטאָן אויף טערקיש און גלײַך נאָך איר מאַמעס טויט חתונה געהאַט מיט עפּעס אַ ליטווישער ייִדענע און געוואָרן אַ טאַטע פֿון אַ ייִנגעלע, די קרוין פֿון דעם הויזגעזינד. און איך פֿלעג איר אויסרעדן כּסדר אַז אַזאַ שריט וועט מיט זיך ברענגען נאָך אַ גרעסערן אומגליק. מיר זײַנען דעמאָלט אַלט געווען צען־עלף יאָר.

צוריק צו די ראָגזשעס. איך געדענק צומאָל נישט ראָגזשעס ערשטן נאָמען, דער פֿאַמיליע־נאָמען איז געווען אַלבאַ. אויפֿן פּנים איז דאָס מיידל געווען פֿאַרשוואַרצט, און די הויט אויף איר פּנים ווי האַרטער לעדער. זי פֿלעגט מיך אַוועקנעמען אין אַ זײַט און דערציילן וואָס זי מיט דער שוועסטער טוען אין די סוף־וואָכן. איך בין טאַקע געווען אַ נײַגעריק קינד, האָב איך צוגעלייגט אַן אויער בעת זי האָט מיר דערציילט:

„די פֿאַרשטײַסט!‟ פֿלעגט זי מיך אַוועקנעמען אין אַ זײַט, „ווען ס’קומט דער שבת און זונטיק, קימט אַ מאַשין מיך און מײַן שוועסטער נעמען אונדז אַוועקפֿירן ווײַט אַוועק, אין דער מאַשין פֿלעגן אַלעמאָל זיצן פֿרעמדע מענטשן וועלכע האָבן זיך געשושקעט צווישן זיך שטילערהייט מיר זאָלן נישט הערן. די מאַשין פֿלעגט זיך אָפּשטעלן ערגעץ בײַ אַ וועלדל און אונדז אַלע אַרויסלאָזן. דעמאָלט האָב איך מיט מײַן שוועסטער גענומען פֿירן די מענטשן דורך אַ וועלדל, פֿון וועלדל דורך אַ טײַכל, אַריבער ס’טײַכל, אַ בערגל, אַריבער דאָס בערגל האָט מען זיך אָפּגעשטעלט. מיר האָבן געפֿירט די מענטשן שבת און זונטיק איבער דער גרענעץ אַמאָל קיין עסטרײַך און אַמאָל איבער דער גרענעץ קיין פֿראַנקרײַך, נאַכער האָט מען זיך אומגעקערט אַהיים אין דער זעלבער מאַשין וואָס האָט געוואַרט אויף אונדז. טאַטע־מאַמע האָבן געקריגן באַצאָלט אַן אפּוטיקא, אונדז געגעבן אַ פֿײַג, און אַלץ וואָס כ’קען דיר זאָגן איז אַז דער טאַטע האָט אונדז אויסגעלערנט די מלאכה.‟