פּיעסע שילדערט דראַמאַטיש לעבן פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקי

Play Portrays Dramatic Life of Kadya Molodowsky

זשעראַר אלון

פֿון לייבל רויטמאַן

Published March 12, 2017, issue of March 29, 2017.

די ייִדישע שרײַבערין קאַדיע מאָלאָדאָווסקי (1894 — 1975) איז אַ ביסל מער ווי סתּם אַ פּערסאָנאַזש אין דער געשיכטע פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור. צוליב פֿאַרשיידענע סיבות איז טאַקע איר נאָמען געוואָרן אַ מין trend ווי מען זאָגט אויפֿן הײַנטיקן אינטערנאַציאָנאַלן זשאַרגאָן, כּלומרשט, אַ געוויסער סימבאָל פֿון דער וועלטלעכער ייִדישקייט און דער ייִדישער קולטור, ייִדישער דערציִונג און אַפֿילו פֿון די געוויסע שטראָמען אין דער ייִדישער פּאָליטיק און דעם ייִדישן דענקען.

דאָס שעפֿערישע און פּריוואַטע לעבן פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקי איז תּמיד געווען פֿול מיט ווידערשפּרוכן. זי איז געווען פֿאַרליבט אינעם ייִדישן קלאַסיקער דוד בערגעלסאָן, וואָס האָט זי, אייגנטלעך, אַרײַנגעבראַכט אין דער ליטעראַטור ווען ער האָט אָפּגעדרוקט אירע ערשטע צוויי לידער אין זײַן זאַמלונג ”אייגנס“, נאָר חתונה האָט זי געהאַט מיט אַן אַנדערן, מיט אַ מענטש פֿון קולטור און דערציִונג און אַן עסקן — שׂמחה לבֿ, און דורכגעלעבט מיט אים אַ לאַנג בשותּפֿותדיק לעבן.

זי האָט געהאַלטן פֿון קאָמוניזם, נאָר פֿון פּוילן איז זי דווקא אַנטלאָפֿן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן אין 1935, און נישט אין קאָמוניסטישער רוסלאַנד. זי האָט געטרײַ געגלייבט אינעם געדאַנק פֿון נאַציאָנאַלן אויפֿקום אין מדינת־ישׂראל, אָבער אין אירע קנאַפּע צוויי יאָר אין ישׂראל האָט זי זיך אָפּגעגעבן מיט ייִדיש, נישט קוקנדיק אויף איר גלענצנדיקן העברעיִש, טיפֿע קענטענישן אין דער העברעיִשער ליטעראַטור און געוואַלדיקער דערפֿאַרונג אויפֿן געביט פֿון העברעיִש לערנען. אין מדינת-ישׂראל האָט זי אַרויסגעגעבן ”היים“ — אַ ייִדיש־שפּראַכיקע פֿרויען-בײַלאַגע פֿון דער טאָגצײַטונג ”דבר“.

ס׳איז אויך אינטערעסאַנט, אַז קאַדיע מאַלאָדאָווסקי — די פֿרוי וואָס האָט פֿאַרלייגט די יסודות פֿון דער ייִדישער קינדער-פּאָעזיע — איז אַליין געבליבן אָן קינדער. אומבאַדינגט, אַז דאָס לעבנס-וועג פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, פֿול מיט דראַמאַטישע געשעענישן, האָט אינספּירירט די ישׂראלדיקע דראַמאַטורגין און רעזשיסאָרין חגית רכבֿי ניקאָלײַעווסקי צו שאַפֿן די פֿאָרשטעלונג ”אין ישׂראל און צוריק“, און דווקא אויף ייִדיש, אין ייִדישן טעאַטער ”ייִדישפּיל“.

חגית רכבֿי ניקאָלײַעווסקי איז אויפֿגעוואַקסן אין ישׂראל אין די 1950ער יאָרן (פּונקט אין דער תּקופֿה, וואָס ווערט באַשריבן אין דער פּיעסע גופֿא) און איידער זי האָט זיך אַליין אויסגעלערנט לייענען, האָט איר די מאַמע פֿאָרגעלייענט, אויף העברעיִש, קאַדיע מאָלאָדאָווסקיס לידער פֿון דער זאַמלונג ”עפֿנט דעם טויער“. ווי אַ קינד האָט זי זיך פֿאַרליבט אין די לידער און האָט זיי געדענקט אויף אויסנווייניק. שפּעטער, ווען זי האָט אָנגעהויבן איר שעפֿערישע טעטיקייט, האָט זי אין 1975 אויפֿגעפֿירט די פּיעסע ”עפֿנט דעם טויער“ לויט די לידער פֿון איר באַליבטער דיכטערין, אויף דער בינע פֿונעם קינדער-טעאַטער פֿון אורנה פּורתּ.

איצטער, פּרוּווט חגית רכבֿי ניקאָלײַעווסקי דערציילן דעם עלטערן עולם וועגן קאַדיען אויף דער שפּראַך פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקיס שאַפֿן. ניט קיין פּשוטע אויפֿגאַבע. צוגעהאָלפֿן האָט איר דער פֿאָרשער פֿון מאָלאָדאָווסקיס שאַפֿונג, אמיר שומרוני. ער האָט וועגן איר אָנגעשריבן זײַן מאַגיסטער-אַרבעט אין דעם העברעיִשן אוניווערסיטעט, און איצטער שרײַבט ער זײַן דאָקטאָראַט אויף דער זעלבער טעמע. אין די נאָענטסטע טעג גייט אַרויס אַ בוך אונטער זײַן רעדאַקציע ”לילות חשוון“ — אַ זאַמלונג פֿון ניט־באַקאַנטע העברעיִשע איבערזעצונגען פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקיס לידער.

די פּיעסע הייבט זיך אָן מיט דער פּרעסע-קאָנפֿערענץ, געווידמעט קאַדיעס געווינען דעם ”מאַנגער פּרײַז“ אין 1971. די נײַגעריקע זשורנאַליסטן דערגייען קאַדיען די יאָרן מיט די שטעכיקע פּראָוואָקאַטיווע פֿראַגעס ווי:

”פֿאַר וואָס ניצט איר אין אַלע לידער ווי אַ מקור פֿון אינספּיראַציע ארץ-ישׂראל מאָטיוון, און אַליין האָט איר פֿאַרלאָזט די מדינה אין ישׂראלס שווערסטע יאָרן?“

קאַדיע ענטפֿערט רויִק, בכּבֿודיק, און שיקט זיי אָפּ צו איר פּראָזע, אַרטיקלען און לידער. און ווײַטער גייט דער סיפּור-המעשׂה וועגן דער נישט־געלונגענער ”עליה“ פֿון קאַדיע מאָלאָדאָווסקי און איר מאַן שׂמחה לבֿ אין ישׂראל. פֿרוי ניקאָלײַעווסקי באַמיט זיך צו דערקלערן וואָס האָט געבראַכט קאַדיע מאָלאָדאָווסקי אין לאַנד, און פֿאַרוואָס האָט זי באַדאַרפֿט דאָס לאַנד פֿאַרלאָזן. זי באַשרײַבט אויך קאַדיע מאָלאָדאָווסקיס קיִעווער תּקופֿה, איר ראָמאַן מיט דוד בערגעלסאָנען אין קיִעוו, און אויך אירע יסורים שפּעטער אין ניו-יאָרק ווען זי דערוווּסט זיך וועגן זײַן טראַגישן טויט, און וועגן איר שעפֿערישסטע יאָרן בעת איר לעבן אין פֿאַרמלחמהיקער וואַרשע.