ליטעראַטור

זײדע־מעשׂיות

Grandfather's Tales

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

װי עס באַמערקט אָדם קירש אין זײַן רעצענציזע אין „טאַבלעט”, האָבן די הײַנטיקע אַמעריקאַנער ייִדן אַ גרױסן דרך־ארץ פֿאַר זײערע אָבֿות, װאָס זײַנען געװען האַרטער, שטאָלצער און זיכערער אין זײער ייִדישקײט אײדער זײערע קינדער און אײניקלעך. שאַבאָנס חצי־־מיטאָלאָגישע געשטאַלט פֿונעם זײדן פּאַסט זיך גאַנץ גוט צו דעם דאָזיקן סטערעאָטיפּ. אָבער די אַמעריקאַנער ייִדישע ליטעראַטור איז װײַט ניט די אײנציקע, װאָס האָט אַזאַ בולטע טענדענץ. טיפּאָלאָגיש איז שאַבאָנס זײדע גאַנץ ענלעך צו דער פֿיגור פֿון זײדן יעקבֿ אינעם רוסישן ראָמאַן „יעקבֿס לײַטער” פֿון ליודמילאַ אוליצקאַיאַ, װי אױך צו די זײדע־פֿיגורן פֿון גרשום װאַלד און שאלתיאל אברבנאל אינעם ראָמאַן „הבשׂורה על־פּי יהודה” פֿון עמוס עוז. און אין אַמעריקע איז אײנצײַטיק מיט „לבֿנה־גליטערונג” אַרױס דער ראָמאַן „4 3 2 1” פֿון פּאָל אָסטער, װאָס האָט אױך אַן ענלעכן כאַראַקטער.

ייִדישע ליטעראַטן אין אַמעריקע, ישׂראל און רוסלאַנד זוכן טיפּן און כאַראַקטערן, װאָס זאָלן פֿאַרקערפּערן „עכטע” ייִדישקײט, און זײ געפֿינען זײ אינעם דור פֿון זײערע באָבע־זײדעס. דאָס איז ניט קײן חידוש. פּונקט דאָס אײגענע האָט געטאָן שלום־עליכם װען ער האָט דערקלערט מענדעלע פֿאַרן „זײדן פֿון דער ייִדישער לטיעראַטור”. פֿאַר שלום־עלימס דור פֿון דער שטאָטישער רוסיש־ייִדישער אינטעליגענץ איז מענדעלע געװען דער עכטער סאַמאָראָדנער שטעטלדיקער ייִד. און דער הײַנטיקער דור פֿון זײדעס האָט נאָך געטראָפֿן די תּקופֿה פֿונעם חורבן און דעם אױפֿקום פֿון מדינת־ישׂראל, די צװײ עיקרדיקע געשעענישן, װאָס באַשטימען דעם עצם פֿון דער הײַנטיקער ייִדישע אידענטיטעט.

הײַנטיקע ייִדישע שרײַבער זײַנען גאַנץ אָפֿט אַפֿילו ניט געװױר פֿון די נײַע װערק פֿון זײערע קאָלעגעס אױף אַנדערע שפּראַכן. שאַבאָן האָט זיכער ניט געלײענט אוליצקאַיאַס ראָמאַן, װאָס איז אַרױס מיט אַ פּאָר יאָר צוריק, אָבער זײערע זײדעס זײַנען ליטעראַרישע קרובֿים. מען קאָן ניט זײַן זיכער, װי גוט זײַנען די הײַנטיקע מחברים װי שאַבאָן און עוז אַלײן באַקאַנט מיט דער ייִדישער ליטעראַרישער ירושה, אָבער זײערע לײענער זײַנען לרובֿ גאַנץ עם־הארציש אינעם דאָזיקן געביט. דערבײַ זײַנען די איבערקלאַנגען מיט דער ייִדישער ליטעראַטור צומאָל גאַנץ בולט. די פֿראַנצױזישע באָבע אין שאַבאָנס ראָמאַן לײַדעט אױף האַלוצינאַציעס, װאָס זײַנען אַ פּועל־יוצא פֿון איר דערפֿאַרונג בעתן חורבן. אין אירע קאָשמאַרן זעט זי אַן „אָפּגעשינדענעם פֿערד”, אַן אימאַזש, װאָס שטאַמט דירעקט פֿון מענדעלעס „קליאַטשע”!

די הײַנטיקע ייִדישע ליטעראַטור זוכט אירע ייִדישע מוסטער־העלדן אינעם עבֿר, װאָס געפֿינט זיך ערגעץ צװישן דעם חורבן און דעם סוף פֿון דער קאַלטער מלחמה.די דאָזיקע העלדן זײַנען ניט געװען פֿרום און ניט איבעריקס באַהאַװנט אין דער ייִדישער קולטור, אָבער זײ זײַנען געװען פֿולבלוטיק, האַרטנעקיק, דרײסט און שטאָלץ מיט זײער ייִדישקײט. זײ זײַנען געװען „אָרגאַניש” און „אױטענטיש”, װי דאָס עסנװאַרג, װאָס זײערע אײניקלעך קױפֿן איצט אין טײַערע שפּײַזקראָמען.