אין אָנדענק

„בונד“־היסטאָריקער אַנרי מינטשעלעס איז ניפֿטר געװאָרן

Bund Historian Henri Minczeles has Died

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

ארז לוי, אַ ייִדיש־איבערזעצער בײַם „מעדעם־צענטער“, אויך אַ פֿאָרשטייער פֿונעם ייִנגערן דור, האָט בעת אַן אינטערוויו אויף ייִדיש דערקלערט, אַז מינטשעלעס, זײַן נאָענטער טײַערער חבֿר, איז געווען אַ שטאַרקע פּערזענלעכקייט, וואָס „זײַן געשטאַלט האָט געשטראַלט מיט אַ ברידערלעך געמיט“. ארז האָט איבערגעגעבן, אַז ער האָט עטלעכע מאָל פֿאָרזיכטיק איבערגעלייענט מינטשעלעסעס בוך געווידמעט דער געשיכטע פֿון בונד, און יעדעס מאָל אָפּגעשאַצט דעם באַזונדערס שׂכלדיקן און האַרציקן טעם פֿונעם מחבר.

ביז די לעצטע טעג פֿון זײַן לעבן פֿלעגט מישטעלעס כּמעט יעדן דינסטיק קומען, צוזאַמען מיט זײַן פֿרוי, לאה, אויף די וועכנטלעכע רעפֿעראַטן אין דער אוידיטאָריע פֿונעם „מעדעם־צענטער“. דער איידעם פֿונעם ניפֿטר, לעאָפּאָלד בראָנשטיין, איז דער איצטיקער פֿאָרזיצער פֿונעם „מעדעם־צענטער“.

געוויסע יונגע ייִדישיסטן מיינען, אַז מינטשעלעס איז נישט געווען קיין גרויסער מומחה. להיפּוך, האַלטן די היסטאָריקער זשאַן־שאַרל שורעק און אָנסטאַנץ פּאַרי דע באָלאַרדיער, וועלכע האָבן אָנגעהאַלטן נאָענטע וויסנשאַפֿטלעכע פֿאַרבינדונגען מיט אים, אַז ער איז געווען זייער אַ געניטער פֿאָרשער.

אין דער אמתן, וואָלטן די אַמאָליקע בונדיסטן געווען צופֿרידן, אַז אַרום זייער ייִדישיסטישער טעטיקייט אין פּאַריז איז הײַנט אויפֿגעוואַקסן אַ סבֿיבֿה יונגע מומחים און אַקטיוויסטן, וואָס שטאָלצירן מיטן קענען די ייִדישע שפּראַך און קולטור בעסער פֿונעם עלטערן דור. 

די טאַטע־מאַמע פֿון אַנרי מינטשעלעס האָבן לכתּחילה גערעדט צווישן זיך אויף ייִדיש, כּדי דער זון זאָל נישט קאָנען פֿאַרשטיין זייער שמועס. פֿאַרקערט, נישט געקוקט אויף די פֿינצטערע אָפּשאַצונגען פֿון די ייִדיש־באַגרעבער און שׂונאים, באַווײַזן זיך הײַנט יונגע־לײַט פֿון כּלערליי אומגעריכטע מקומות, וואָס לערנען זיך אויס ייִדיש מיט אַ התלהבֿותדיקן ענטוזיאַזם און דערגרייכן טאַקע גרעסערע קענטענישן, ווי די טאָג־טעגלעכע נאַטירלעכע רעדער פֿונעם אַלטן דור.

פֿראַנקרײַך, בפֿרט פּאַריז, בלײַבט אַן אָרט, וווּ די ייִדישע שפּראַך און שפּראַך־טעטיקייט בלײַבט אַסאָציִיִרט מיט סאָציאַליסטישע פּאָליטישע דעות. ס׳איז אָבער טרויעריק, אַז די לעצטע אויטענטישע פֿאָרשטייער פֿון די פֿאַרמלחמהדיקע ייִדישע רעוואָלוציאָנעלע באַוועגונגען גייען אַוועק. ארז האָט דערציילט, אַז ווען ער האָט צום ערשטן מאָל געטראָפֿן מינטשעלעס, בעת זײַן דינסטיק־לעקציע בײַם „אַרבעטער־רינג” מיט כּמעט 13 יאָר צוריק, האָט ער גלײַך דערפֿילט אַ היימישן גײַסט פֿון דער אַמאָליקער ייִדישער מיזרח־אייראָפּע. מינטשעלעס פֿלעגט דערציילן, אַז פֿון קינדווײַז אָן האָט ער זיך געפֿילט ווי אַ באַגײַסטערטער סאָציאַליסט. שפּעטער, נאָך דער מלחמה, האָט ער זיך פֿאַרליבט אינעם בונדיסטישן קאַמף לטובֿת דעם ייִדישן פֿאָלקסמענטש. פֿונדעסטוועגן, ווי ארז באַטאָנט, איז מינטשעלעס געווען אַ סאָציאַליסט פֿאַר זיך, לאַוו־דווקא אַן „אָרטאָדאָקסישער” בונדיסט.

אַזוי צי אַזוי, אַ דאַנק דעם לעבעדיקן סטיל פֿון זײַנע ביכער, האָט אַנרי מינטשעלעס איבערגעלאָזט אַ ליטעראַרישע ירושה, וואָס העלפֿט די פֿראַנצויזישע ייִדן און פֿראַנצויזן בכלל צו פֿאַרשטיין און אָפּצושאַצן דעם גײַסט פֿון דער אַמאָליקער מיזרח־אייראָפּעיִשער ייִדישיקייט, מיט איר קאַמף פֿאַר מענטשלעכקייט און יושר. כּבֿוד זײַן אָנדענק!