פּױלישער גלות אין ארץ־ישׂראל

Polish Exile in the Land of Israel

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published March 26, 2017, issue of March 29, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

בריאָ באַשרײַבט אַ טשיקאַװן עפּיזאָד: װען בראָנעװסקי האָט פֿאָרגעלײענט זײַנע לידער אין אַ קיבוץ, איז פּלוצעם קאַליע געװאָרן דער עלעקטרישער גענעראַטאָר. בראָנעװסקי האָט געזאָגט, אַז ער געדענקט ניט זײַנע לידער אױף אױסװײניק און קאָן װײַטער ניט רעציטירן. דעמאָלט האָט אַ מײדל פֿונעם עולם אױסגערופֿן: „חבֿר בראָנעװסקי, נעמט זיך ניט איבער. איך קאָן ממשיך זײַן אײַער ליד פֿונעם אָרט, װוּ איר האָט זיך אָפּגעשטעלט!” בראָנעװסקי האָט זיך שפּעטער דערמאָנט: „װוּ נאָך װאָלט זיך אַזאַ זאַך געקאָנט טרעפֿן? און מיט װעמען?‟ מען דערמאָנט זיך, אַז בראָנעװסקי האָט אױך געקאָנט רעציטירן זײַנע לידער אױף ייִדיש.

פֿאַר דער מלחמה האָט בראָנעװסקי זיך קונה־שם געװען װי אַ „פּױלישער מאַיאַקאָװסקי‟, אַ סימפּאַטיקער פֿון קאָמוניזם. אָבער דאָס האָט אים ניט געהאָלפֿן װען ער איז אַרײַנגעפֿאַלן אין די סאָװעטישע הענט. מען האָט אים אַרעסטירט און באַשולדיקט אין שפּיאָנאַזש, אָבער שפּעטער איז ער באַפֿרײַט געװאָרן און האָט פֿאַרלאָזט דעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד מיט דער פּױלישער אַרמײ. אין ירושלים האָט בראָנעװסקי געדינט אין דער רעדאַקציע פֿון דער פּױלישער צײַטונג „װוּ דראָדזע‟ (איּן װעג), װוּ ער האָט פֿאַרעפֿנטלעכט זײַנע לידער.

װי עס דערװײַזט בריאָ, האָבן די פּױלישע דיכטער געשעפּט זײערע מעטאַפֿאָרן, אימאַזשן און סימבאָלן פֿון דער לאַנדשאַפֿט און דעם לעבן־שטײגער פֿון ארץ־ישׂראל. די פּױלישע ליטעראַטור האָט אַ טראַדיציע פֿון באַזינגען און באַװײנען דעם גלות פֿון פּױלן. די דאָזיקע טראַדיציע שטאַמט פֿונעם אַכצנטן יאָרהונדערט, װען פּױלן האָט פֿאַרלױרן זײַן אומאָפּהענגיקײט און אַ סך פּאָליאַקן זײַנען אַװעק קײן מערבֿ־אײראָפּע. אַזױ אַרום איז ארץ־ישׂראל געװאָרן אַ נײַע סטאַנציע אױפֿן לאַנגן װעג פֿונעם פּױלישן גלות. אַזאַ מין אױסטײַטשונג האָט במילא געטראָגן ייִדישע אײבערטענער. בעת ייִדן האָבן לאַנגע יאָרן געפּראַװעט גלות אין פּױלן, האָבן איצט פּאָליאַקן געדאַרפֿט אָפּקומען זײער גלות אינעם ייִדישן לאַנד.

אין 1943 האָט בראָנעװסקי פֿאַרעפֿטנלעכט זײַן פּאָעטישן צילק „ירושלימער לידער‟, װוּ עס זײַנען געװען אַזעלכע שורות: „איך בין געקומען אַהער צו װײנען, ייִדן, / צום כּותל־המערבֿי‟. אין תּל־אָבֿיבֿ האָבן די העברעיִשע ליטעראַטן אָרגאַניזירט אַ פּאָעטישן אָװנט לכּבֿוד זײערע פּױלישע קאָלעגעס, װוּ שאול טשערניכאָװסיקע האָט געהאַלטן אַ רעדע און מען האָט רעציטירט פּױלישע לידער אין העברעיִשע איבערזעצונגען. די פּאָליאַקן האָבן דאָס אױפֿגענומען װי אַן „אױסדרוק פֿון דער הײסער אונטערשטיצונג פֿון פּױלן מצד דער ייִדישער אינטעליגענץ‟.

בריאָס בוך פֿאַרמאָגט זײער אַ רײַכן ליטעראַרישן מאַטעריאַל, אָבער פֿונעם היסטאָרישן שטאַנדפּונקט װאָלט די מחברין אפֿשר געקאָנט זײַן מער קריטיש, בפֿרט װען עס גײט װעגן די באַציִונגען צװישן פּאָליאַקן און ייִדן אין אַנדערסעס אַרמײ. עס איז גוט באַקאַנט, אַז מען האָט אין דער דאָזיקער אַרמײ ניט געװאָלט אַרײַננעמען קיין ייִדן. ייִדן האָבן דאָס צוגעשריבן דעם פּױלישן אַנטיסעמיטיזם, הגם אַנדערס אַלײן האָט שפּעטער געטענהט, אַז דאָס איז געװען אַ באַפֿעל פֿון די סאָװעטן, װאָס האָבן בדעה געהאַט צו מאָביליזירן ייִדן אין אַן אַנדערן פּױלישן חײל אונטער דער סאָװעטישער השגחה.

הערט אַ ליד פֿונעם פּוילישן פּאָעט וולאַדיסלאַוו בראָניעווסקי, איבערגעזעצט אויף ייִדיש, מיט אַן אַרײַנפֿיר, דורך מאָטל [מאַרק] מורשטיין: