באַהאַלטן אין די רייען פֿון דער „היטלער־יוגנט‟

Hiding Among the Throngs of the Hitler Youth

יוסף כּץ און „היטלער־יוגנט‟ מונדיר
יוסף כּץ און „היטלער־יוגנט‟ מונדיר

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published April 07, 2017, issue of April 27, 2017.

װען מײַן שוועגערין שׂרה כּץ, מײַן מענדלס שוועסטער, האָט דערגרייכט די רײַפֿע עלטער פֿון 88, האָט זי באַשלאָסן זיך אַוועקצוזעצן און אונדז דערציילן איר מאַן יוספֿס געשיכטע אין צײַט פֿונעם חורבן.

יוסף איז געבוירן געוואָרן אין עסטרײַך אין יאָר 1925, דער צווייטער זון פֿון אַכט קינדער. זײַן פֿאָטער איז געווען אַן אָפֿיציר אין דער עסטרײַך־אונגאַרישער אַרמיי אין צײַט פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה. זײַן מוטער איז געווען אַ רפֿואת־חולים און האָט געקענט די מלאכה פֿון היילן, אָפּשפּרעכענישן, שטעלן באַנקעס און אײַנרײַבן אַ חולה.

יוספֿס משפּחה האָט געוווינט אין אַ דערפֿל ווען די צווייטע וועלט־מלחמה איז אויסגעבראָכן. די פֿאַמיליע איז אַנטלאָפֿן קיין מונקאַטש אין די קאַרפּאַטן־בערג, וווּ עס האָבן געוווינט אַ סך ייִדן. דאָרט האָט זיך יוסף אויסגעלערנט צו רעדן טשעכיש און אוקראַיִניש.

ווי אַ ייִנגל איז ער אַוועק זיך לערנען אין אַ טשעכישער שולע און צו 14 יאָר האָט ער געאַרבעט אין אַ פֿאַבריק, וואָס האָט אויסגעאַרבעט בענקלעך, דאָס אַלץ אויף צו העלפֿן אויסהאַלטן די משפּחה. זײַן פֿאָטער איז געווען אַ רײַזנדיקער סוחר און פֿאַרדינט וואַסער אויף קאַשע. ער איז אָבער געווען זיכער אַז צוליב זײַן דינסט אין עסטרײַך־אונגאַרישן מיליטער וועט ער זײַן אויסגעהיט פֿון אַ יעדער סכּנה.

ווען די אונגאַרער האָבן באַלאַגערט מונקאַטש, האָט יוספֿס פֿאָטער אָנגעטאָן זײַן סאַלדאַטסקן מונדיר, מיט אַלע מעדאַלן, און אַרויס אין גאַס באַווײַזן זײַן אַמאָליקע מיליטערישע העלדישקייט.

די אונגאַרישע „נילאָשעס‟ (נאַצי־קאָלאַבאָראַטאָרן) זײַנען אים גלײַך באַפֿאַלן, אַראָפּגעריסן אַלע זײַנע מעדאַלן און אים צעהאַקט און צעבראָקט ביז בלוט. דאָס איז בײַ יוספֿס טאַטן שױן געווען אַ פֿאָרגעפֿיל אַז אויף ייִדן רוקט זיך אַ גרויסער אומגליק.

האָט ער באַשלאָסן אויפֿן אָרט צו ראַטעווען כאָטש איינעם פֿון זײַנע קינדער, אָנהייבנדיק מיט יוספֿן, וועלכער איז דעמאָלט געווען גאַנצע 17 יאָר אַלט. אין יענעם מאָמענט האָט דער פֿאָטער זײַנער געעפֿנט דאָס בײַטל געלט וואָס ער האָט געהאַט געזאַמלט אויפֿן נדן פֿאַר זײַן עלטסטער טאָכטער אסתּר, און דערלאַנגט עס זײַן עלטסטן זון מיטן אָנזאָג: „אַנטלויף, און שליס זיך אײַן אין אַן אונגאַרישן אַרבעטס־לאַגער!‟

יוסף האָט געפֿאָלגט דעם טאַטן, און זיך אָנגעשלאָסן אין אַן אונגאַרישן אַרבעטס לאַגער. פֿון יענעם לאַגער האָט מען אים אָפּגעשיקט קיין בודאַפּעשט צו אַרבעטן אין אַ ביר־פֿאַבריק, און זינט ער איז אויסגעוואַקסן אין אַ קליין דערפֿל, האָט ער געוווּסט ווי אומצוגיין מיט פֿערד, האָט מען אים באַפֿוילן צוצושטעלן ביר אין די קרעטשמעס פֿון גאַנץ בודאַפּעשט.