ישׂראל, מיטל־מיזרח

פֿאַר וואָס בלײַבט דער שולחן־ערוך אַזוי פּאָפּולער?

Why Has the Shulchan Aruch Remained So Popular?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דער שולחן־ערוך, אַ באַרימטער אוצר פֿון הלכה, בלײַבט פֿאַר אַ סך מענטשן אין דער וועלט, אַרײַנגערעכנט וועלטלעכע ייִדן, אַ מיסטעריעזער ספֿר, וואָס ווערט צומאָל באַטראַכט ווי אַ סימבאָל פֿון ריינער תּורה־ייִדישקייט, און צומאָל רופֿט אַרויס אויסטערלישע סקאַנדאַלן.

אין פֿעברואַר, האָט דער קאָנטראָווערסאַלער ישׂראלדיקער רבֿ יוסף אליצור, באַקאַנט ווי אַן עקסטרעם רעכטער טוער, דערקלערט, אַז על־פּי שולחן־ערוך מעגן די גויים דיסקרימינירן ייִדן; ווי באַלד אַ ייִד מעג, לויט זײַן ווילדער שיטה, דערנידעריקן אַ גוי, מעגן די אַנדערע פֿעלקער טאָן דאָס זעלבע צו די ייִדן. די דאָזיקע טעאָריע איז דערשינען אינעם רעכט־פֿרומען זשורנאַל „שבֿיעי‟.

ווי אַ בײַשפּיל פֿון פּאָזיטיווע נײַעס אַרום דעם שולחן־ערוך, קאָן מען דערמאָנען, אַז אין מאַרץ האָט דער ליובאַוויטשער נײַעס־וועבזײַט Collive.com איבערגעגעבן, אַז אויפֿן באַקאַנטן פֿרומען אינטערנעץ־קוואַל Chabad.org זענען פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אַלע הלכות־שבת פֿונעם „שולחן־ערוך הרבֿ‟ — דער הלכה־קאָדעקס פֿונעם „אַלטן רבין‟, דעם גרינדער פֿון דער חב״ד־באַוועגונג.

אין 2015 האָט די אָרגאַניזאַציע SIE, וואָס פֿאַרנעמט זיך מיטן איבערזעצן די שׂיחות פֿונעם לעצטן ליובאַוויטשער רבין אויף ענגליש, בשותּפֿות מיטן ליובאַוויטשער פֿאַרלאַג „קה״ת‟, אַרויסגעגעבן דעם „שולחן־ערוך הרבֿ‟ אויף ענגליש, באַגלייט מיטן פּאַראַלעלן אָריגינאַל. דאָ גייט אָבער אַ רייד וועגן אַ דערפֿאָלגרײַכן תּמצית פֿונעם גרויסן שולחן־ערוך, וואָס די ליובאַוויטשער נעמען אָן ווי אַ וויכטיקער קוואַל פֿון פּראַקטישער הלכה.

מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק, בעת אַ דיסקוסיע וועגן די מעלות און חסרונות פֿון דער הײַנטיקער פֿרומער וועלט — מאָדערניזירט און קאָמפּיוטעריזירט פֿון איין זײַט, אָבער פֿאַרגליווערט און אָפּגעקערעוועט אַלץ ווײַטער אויף רעכטס אין דער צווייטער — האָט יעקבֿ שטרײַכער, אַ רוסיש־רעדנדיקער ישׂראלדיקער שלום־אַקטיוויסט, געבעטן מיך צו דערקלערן, וואָס איז דאָס בכלל, דער מיסטעריעזער שולחן־ערוך, וואָס די גאַנצע חרדישע וועלט מוז פֿאָלגן? אַפֿילו געבילדעטע וועלטלעכע ייִדן, וואָס זענען גוט באַקאַנט מיט דער ייִדישער קולטור און געשיכטע, ווייסן ווייניק וועגן די „מיסטעריעזע‟ גרויסע ספֿרים, וואָס שטייען אויף די פּאָליצעס פֿון שילן און ישיבֿות. אַחוץ די ישיבֿה־תּלמידים, ווער האָט כּוח אַזאַ ספּעציפֿישן ריזיקן טעקסט צו באַנעמען?

מילא, האָב איך זיך פֿאַרטראַכט: ווער פֿאָלגט, אין דער אמתן, דעם גאַנצן שולחן־ערוך? דאַכט זיך, קיינער נישט, און ס׳איז דערצו בכלל אוממעגלעך.

פֿון די מתנגדישע קענגער פֿון חב״ד האָב איך שוין עטלעכע מאָל געהערט די טענה, אַז די ליובאַוויטשער האָבן „אויסגעטראַכט אַן אייגענעם שולחן־ערוך‟, מיינענדיק דעם דערמאָנטן הלכה־תּמצית פֿונעם „אַלטן רבין‟. צוליב היסטאָרישע סיבות, איז עס געוואָרן גאָר אַ וויכטיקער פּראַקטישער הלכה־קוואַל אין ליובאַוויטש און איינער פֿון די וויכטיקסטע בײַ די אַנדערע חסידים. אין די ליטוויש־מתנגדישע קרײַזן זענען פֿאַראַן אַ גאַנצע ריי אַזעלכע הלכה־זאַמלונגען — למשל, דער „ערוך־השולחן‟ פֿון הרבֿ יחיאל מיכל עפּשטיין. נאָך פּאָפּולערער אין די נישט־חסידישע קרײַזן איז די „משנה ברורה‟ — אַן אַנדער זאַמלונג פֿונעם חפֿץ־חיים, אָנגעשריבן אין אַן ענלעכן פֿאָרמאַט.

אַזוי צי אַזוי, האָבן די הײַנטיקע פֿרומע ייִדן ליב צו זאָגן, אַז זיי לעבן לויטן שולחן־ערוך. אין דער אמתן, איז עס אַן אילוזיע. אין יעדער ישיבֿה לערנט מען טאַקע דעם דאָזיקן ריזיקן הלכה־קאָדעקס, אָבער די סטאַנדאַרטע מאָדערנע אויסגאַבעס פֿונעם שולחן־ערוך זענען באַגלייט מיט איבער אַ טוץ קלאַסישע אַלטע קאָמענטאַרן, וואָס קומען אָפֿט אין סתּירה איינער מיטן צווייטן. דער גרויסער דערפֿאָלג פֿונעם „שולחן־ערוך הרבֿ‟ אין ליובאַוויטש באַשטייט אין דעם, וואָס אין פֿאַרגלײַך מיטן קלאַסישן גרויסן שולחן־ערוך קאָן אַ פּשוטער מענטש עס פֿאַרשטיין, איבערלייענען — הײַנט אַפֿילו אויף דער אינטערנעץ — און טאַקע פּראַקטיש פֿאָלגן.

ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז אַפֿילו מיטן „שולחן־ערוך הרבֿ‟ איז די מעשׂה נישט אַזוי פּשוט. די ליובאַוויטשער אַליין פֿאָלגן נישט יעדן פּרט דערין. דער מעזשריטשער מגיד האָט געבעטן בײַ רבי שניאור־זלמן פֿון ליאַדי אָנצושרײַבן אַ פֿאַרקירצטן תּמצית פֿונעם שולחן־ערוך פֿאַרן ברייטן חסידישן עולם. שפּעטער, ווען דער „אַלטער רבי‟ האָט ווײַטער אַנטוויקלט זײַן חב״ד־שיטה, האָט ער אָנגעהויבן פּסקענען מער על־פּי קבלה, צומאָל להיפּוך צו זײַן פֿריִערדיקער הלכה־זאַמלונג. די שפּעטערדיקע רביים און רבנים האָבן ממשיך געווען די קבלה־טענדענץ אין חב״ד. למשל, די הײַנטיקע ליובאַווישטער מאַכן נישט קיין „המוציא‟ בײַ שלש־סעודות; אַ שטיק לעקעך צי אַ פֿרוכט איז גענוג. דער דריטער חב״ד־רבי, דער צמח־צדק, דערקלערט, אַז שבת נאָך מנחה דערגרייכט אַזאַ הויכע מדרגה, ווי אין יום־כּיפּור, ווען מע טאָר בכלל נישט עסן. אינעם „שולחן־ערוך הרבֿ‟ שטייט אָבער קלאָר געשריבן, אַז בײַ שלש־סעודות מוז מען זיך וואַשן און פּראַווען אַ געהעריקע סעודה.

אַ טייל ספֿרדים שטרעבן יאָ צו לעבן מער אָדער ווייניקער לויט די שיטות פֿון רבי יוסף קאַראָ, דער מחבר פֿונעם אָריגינעלן צענטראַלן טייל פֿונעם שולחן־ערוך. זײַן ווערק שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן איבערגעאַרבעטן קיצור פֿון זײַן פֿריִערדיקן גרעסערן ספֿר, „בית־יוסף‟, וואָס אין אַ סך ספֿרדישע קהילות דינט עס ווי אַ פּראַקטישער הלכה־קוואַל. פֿאַקטיש טרעפֿן זיך אָבער בײַ די מיזרחדיקע ייִדן פֿאַרשיידענע מינהגים, וואָס שטימען נישט מיט יוסף קאַראָס פּסקי־דינים.

אַ סך הײַנטיקע אויסגאַבעס פֿונעם שולחן־ערוך זענען באַגלייט מיט אַ נאָטיץ, אַז די נעגאַטיווע באַציִונג צו גויים אין געוויסע הלכות איז חל בלויז אויף די אַמאָליקע זיבן תּנ״כישע פֿעלקער — „שבֿעה עממין‟ — וואָס זענען שוין לאַנג נישט בנימצא אויף דער וועלט. צוליב אַזעלכע איינצלנע עלעמענטן, האָבן די אַנטיסעמיטן אויך באַזונדערס „ליב‟ דעם דאָזיקן ספֿר.

אין פֿאַרגלײַך מיט אַ ריי איטאַליענישע און דײַטשישע רבנים פֿונעם זעלבן פּעריאָד, ווײַזט יוסף קאַראָ טאַקע צומאָל אַרויס שאַרפֿע אַנטי־גוייִשע נטיות, הגם צו די מוסולמענער באַציט ער זיך אַ סך בעסער. זײַענדיק אַ פֿיר־יאָריק קינד, איז ער פֿאַרטריבן געוואָרן, צוזאַמען מיט די אַנדערע ייִדן בעתן גירוש־ספֿרד פֿון שפּאַניע. ס׳איז פֿאַרשטענדלעך, פֿאַרוואָס אַ מענטש מיט אַזאַ ביאָגראַפֿיע איז נישט געווען קיין גרויסער פֿרײַנד פֿון די גויים.

די אַנטיסעמיטישע בראָשורן, וואָס „אַנטפּלעקן‟ די פֿינצטערע סודות פֿון הלכה זענען אָבער פֿול מיט גוזמות און ווילדע אויסטראַכטענישן, אָבער יוסף קאַראָ שרײַבט יאָ, אַז מע טאָר נישט געבן אַ געצנדינער אַ מתּנה און אַפֿילו ראַטעווען אים פֿון טויט.

וואָס טוט מען אָבער מיט דער באַמערקונג וועגן „שבֿעה עממין‟? אַ טייל פֿרומע ייִדן מיינען, אַז די פֿאַרלעגער האָבן עס אַרײַנגעשריבן, כּדי די צענזור זאָל זיך נישט טשעפּען צו „פּאָליטיש אומקאָרעקטע‟ עלעמענטן פֿונעם טעקסט. אַ טייל אַנדערע האַלטן דווקאַ פֿאַרקערט, אַז ס׳איז וויכטיק צו פֿאַרשטיין דעם היסטאָרישן קאָנטעקסט און אָפּצוּוואַרפֿן אַזעלכע פֿאַרעלטערטע הלכות. באַקומט זיך, אַז צוליב אַן אַנאָנימער באַמערקונג אינמיטן דעם טעקסט פֿונעם שולחן־ערוך קאָן מען מאַכן היפּוכדיקע אויספֿירן.

ווען דער שולחן־ערוך איז צום ערשטן מאָל פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אינעם יאָר 1565 אין ווענעדיק, איז ער געווען לכתּחילה בלויז אַ קליינער ספֿר. רבי משה איסרלישׂ, דער רמ״אָ, האָט אינגיכן צוגעגעבן זײַנע פּראָ־אַשכּנזישע באַמערקונגען; דעמאָלט האָט דער ספֿר אויסגענומען דווקא צוליב דעם אויסוואַל פֿון פֿאַרשיידענע מעגלעכע צוגאַנגען צו הלכה. די שפּעטערדיקע קאָמענטאַטאָרן — „נושׂאי־כּלים‟ — האָבן פֿאַרוואַנדלט יוסף קאַראָס ווערק אין אַן ענדלאָזיקן ים פֿון היפּוכדיקע חילוקי־דעות.

יעדער סאָרט פֿרומע ייִדן מעג הײַנט באַטאָנען מיט שטאָלץ, אַז זיי פֿאָלגן דעם שולחן־ערוך מיט אַלע פּיטשעווקעס דווקא צוליב דעם, וואָס אין אַזאַ ריזיקן און אָפֿט זיך־קאָנפֿליקטירנדיקן קאָרפּוס קאָן מען געפֿינען כּמעט יעדן מינהג און שיטה. צום באַדויערן, קאָן אַ פֿאַשיסטיש־באַשטימטער פּאַרשוין אַרויסגראָבן פֿון אַזאַ ריזיקן אוצר עפּעס אַ צווייפֿלהאַפֿטיקן פּאַראַגראַף און אויסבויען אַן עקלדיקע אידעאָלאָגיע. הלוואַי וועט מען אָבער פֿאָקוסירן אויף הלכות־שבת און אַנדערע הלכות, טאַקע פּראַקטישע, ווי אויך אויף קאָנסטרוקטיווע פֿאָרשונגען פֿון אונדזער געשיכטע און קולטור, אַנשטאָט צו „פֿאָלגן‟ דעם שולחן־ערוך אויף אַזאַ פֿאַרקרימטן אופֿן, ווי הרבֿ אליצור.