אויסשטעלונג: די השפּעה פֿון פּלאַטעס אױף דער ייִדישער קולטור

Exhibit: How Record Albums Influenced Jewish Culture


פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published June 18, 2017, issue of June 29, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער פֿריִער דערמאָנטער עמיל בערלינער האָט אויפֿגעשטעלט זײַן אייגענע לאַבאָראַטאָריע אין ניו־יאָרק און איז געווען דער ערשטער צו מאַכן פּלאַטעס פֿון שעלאַק. בערלינער האָט פֿאַרלײגט אַ גראַמאָפֿאָן־פֿירמע אין אַמעריקע אין 1893 און זײַן ברודער האָט געגרינדעט אַן ענלעכע פֿירמע אין דײַטשלאַנד אין 1898. די שטאָט האַנאָווער איז געוואָרן דער צענטער פֿון דער פּלאַטע־אינדוסטריע אין אייראָפּע.

אויך די קונסט פֿון די פּלאַטעס האָט אַ ייִד אַנטוויקלט. אַ ברוקלינער, אַלעק שטיינווײַס, וועלכער האָט געאַרבעט אין „קאָלומביע־רעקאָרדס” איז געווען דער ערשטער וואָס האָט געמאָלן די שיינע הילעס און קאָנווערטן וועלכע האָבן געהאַלטן די פּלאַטעס.

אין דעם בוך jukebox/jewbox, וואָס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן פֿונעם ייִדישן מוזיי אין האָהענעמס, עסטרײַך, שרײַבן די מחברים וועגן זייערע פּערזענלעכע איבערלעבונגען מיט פּלאַטעס. ארי ראָט דערצײלט װעגן דעם פּאָפּולערן זינגער יאָזעף שמידט; לאה בידערמאַן ־ וועגן דעם ליד „מײַן שטעטעלע בעלז”; וויליאַם פֿרענקלין ־ וועגן דעם חזן יאָסעלע ראָזענבלאַט, און רעניי זוואַאַפּ ־ וועגן לעאָ פֿולד און דעם ליד „מזל”.

דער „ייִדישער היסטאָרישער מוזיי” אין וואַרשע האָט צוזאַמענגעשטעלט זײַן אייגענעם נוסח פֿון דער עסטרײַכער אויסשטעלונג, און אין 2017 אַרויסגעגעבן אַ בוך אויף פּויליש און ענגליש:

Szafa grajaca! Zydowskie stulecie na szelaku i winylu

די רעדאַקטאָרשעס זענען תּמרה שיטמאַ און מאַגדאַלענאַ פּראָקאָפּאָוויטש. דער באַנד נעמט אַרײַן אַ גאָר פּרטימדיקע געשיכטע פֿון די ייִדן אין דער פֿאַר־מלחמהדיקער פּלאַטע־אינדוסטריע געשריבן פֿון טאָמאַש לערסקי. אין פּוילן, ווי באַקאַנט, האָבן די ייִדן געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אין דער אַלגעמיינער פּאָפּולערער פּוילישער קולטור.

געוויסע עסייען באַהאַנדלען די געשיכטע פֿון ייִדישער מוזיק אויך נאָכן חורבן. עלעאַנאָר שאַפּיראָ שרײַבט אויף דער טעמע, און אַנאַ ראָזענפֿעלד דערקלערט װעגן די מעגלעכקייטן צו שאַפֿן נײַע קונסט ניצנדיק די אַלטע פּלאַטע־קלאַנגען.

ביידע בענד זענען שיין אַרויסגעגעבן מיט אַ סך פֿײַנע בילדער פֿון די אַלטע פּלאַטעס. צוזאַמענגענומען זענען זיי אַ גאָר וויכטיקער אויפֿטו אין דער פֿאָרשונג פֿון דער פּאָפּולערער ייִדישער קולטור.