ליטעראַטור, ייִדיש־וועלט

נײַע פֿאָרשונגען אין דער ייִדישער לינגװיסטיק

New Research in Yiddish Linguistics

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

נטע אַבוגאָװ און דורית רבֿיד אַנאַליזירן אין זײַער אַרטיקל די פֿאָרמען פֿון מערצאָל בײַ דער חסידישער קהילה אין נתניה. לינגװיסטיש איז דער דאָזיקער ענין אינטערעסאַנט װײַל ייִדיש האָט צװײ מינים מערצאָל־פֿאָרמען, די גערמאַנישע און די העברעיִשע. אָבער אין דער חסידישער סבֿיבֿה האָט מען געשאַפֿן אײגענע מערצאָל־פֿאָרמען, װאָס שטימען ניט מיט דער גראַמאַטישער נאָרמע. מען נוצט די מערצאָל־פֿאָרמע פֿאַר דימינוטיװ „־לעך” פֿאַר ניט־דימינוטיװע סובסטאַנטיװן, װי למשל, „פֿיש/פֿישעלעך” אָדער „בלים/בלימעלעך”. אַ סבֿרה, קומט עס פֿון דער קינדערשפּראַך. די עלטערן װערן צוגעװױנט צו רעדן מיט קינדער און נוצן דערבײַ אַ סך דימינוטיװן, און דערנאָך װערן די „קינדערישע” מערצאָלפֿאָרמען איבערגענומען אין דער שפּראַך פֿון דערװאַקסענע.

אַ סימן פֿון דעם װאָס דער חסידישער דיאַלעקט װערט אַלץ מער פֿאַרשפּרײט בײַ די חסידים אין ישׂראל, איז די פּאָפּולערקײט פֿון דער פּרעפּאָזיציע „פֿאַר”. לױטן גראַמאַטישן סטאַנדאַרט, איז די דאָזיקע פּרעפּאָזיציע ניט נײטיק װען מען קאָן זיך באַגײן מיטן דאַטיװ־בײגפֿאַל, װי למשל: „ער העלפֿט דעם קינד”. אינעם חסידישן ייִדיש אָבער זאָגט מען כּסדר „ער העלפֿט פֿאַרן קינד”. אַזױ אַרום, האַלט דלית אַסולין, האָבן די חסידים איבערגענומען אין זײער ייִדיש די העברעיִשע גראַמאַטישע פֿאָרמע און איבערגעטײַטשט די העברעיִשע פּרעפּאָזיציע „ל־” װי די ייִדישע פּרעפּאָזיציע „פֿאַר”. דאָס באַנוצן „פֿאַר” מיט װערבן „געבן” און „זאָגן” איז טאַקע מער פֿאַרשפּרײט צװישן די יונגע ייִדיש־רעדנדיקע חרדים אײדער צװישן די עלטערע. דאָס איז אַ סימן, אַז דער מאָדערנער ישׂראלדיקער עבֿרית דרינגט אַרײַן אַפֿילו אין די סאַמע איזאָלירטע חרדישע װינקלען.

אין אַמעריקע האָבן די סאַטמאַרער חסידים זײער אײגענע אױסלײג־סיסטעם, װאָס װערט באַנוצט אין אַזעלכע צײַטשריפֿטן װי „דער איד” און „דער בלאַט”. װי עס דערקלערט סטעפֿען קראָך אין זײַן פֿאָרשונג פֿונעם סאַטמאַרער „אונטערלאַנד־ייִדיש”, איז דער דאָזיקער אױסלײג טײלװײַז געירשנט געװאָרן פֿון מיזרח־אײראָפּע און טײלװײַז איז ער אַ פּראָדוקט פֿון אַמעריקע. די פֿאַרייִדישטע ענגלישע װערטער דינען כּסדר פֿאַר באַשרײַבן דאָס הײַנטצײַטיקע אַמעריקאַנער רעאַליטעט. צומאָל באַנוצט מען מיט זײ פּאַראַלעל מיט עלטערע ייִדישע סינאָנימען, און עס איז נאָך ניט קלאָר, צי די נײַע ענגלישע װערטער װעלן מיט דער צײַט אַרױסשטופּן די עלטערע מיזרח־אײראָפּעיִשע סינאָנימען, בפֿרט די סלאַװיזמען. דער ענין פֿונעם אָפּשטאַם פֿון ייִדיש רופֿט אַרױס הײסע מחלוקות בײַ ייִדישע שפּראַכפֿאָרשער. אײניקע האַלטן, אַז דער מיזרחדיקער און מערבֿדיקער ייִדיש זײַנען לגמרי פֿאַרשידענע שפּראַכן. יורג פֿלײַשער טענהט פֿאַרקערט, אַז בײדע שפּראַכן זײַנען צװײַגן פֿון אײן בױם. פֿאַר אַ באַװײַז האַלט ער די פֿאָרמע פֿון מערצאָל פֿון דימינוטיװ „־לעך” (װי אין „קרעפּלעך”, „שטעטלעך”, „ייִנגלעך”), װאָס עקזיסטירט סײַ אינעם מיזרחדיקן סײַ אינעם מערבֿרדיקן ייִדיש, אָבער טרעפֿט זיך זעלטן אין דײַטשישע דיאַלעקטן.

די ייִדישע לינגװיסטיק האָט נאָך אַ היפּשע צאָל װיכטיקע און אינטערעסאַנטע פּראָבלעמען, װאָס קענען אַרויסהייבן נײַע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער קולטור־געשיכטע. אָבער די דאָזיקע בראַנזשע פֿון ייִדישע לימודים איז זײער שװאַך פֿאָרגעשטעלט אין אַמעריקע, און דאָס שטערט אַװדאי דער אַנטװיקלונג פֿון ייִדיש אין דער אַמעריקאַנער אַקאַדעמישער סבֿיבֿה.