די געניאַלקייט פֿון אוריאל װײַנרײַך, 50 יאָר שפּעטער

The Brilliance of Uriel Weinreich, 50 Years Later


פֿון איציק בלימאַן

Published July 16, 2017, issue of July 28, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

װײַנרײַך האָט אָבער אױך פֿאַרשטאַנען אַז מע דאַרף אַרבעטן זײער שװער כּדי צו דערהײבן דעם ייִדיש־לימוד צו אַ הױכער אַקאַדעמישער מדרגה. דעריבער האָט ער, אױסער זײַנע טעאָרעטישע װערק, זיך פֿאַרנומען מיט מער תּכליתדיקע פּראָיעקטן װאָס האָבן דערמעגלעכט אַז יונגע פֿאָרשערס זאָלן זיך קענען פֿאַרנעמען מיט דער ייִדישער שפּראַך, קולטור און געשיכטע: זײַן לערנבוך „קאַלעדזש־ייִדיש“, זײַן „מאָדערן ענגליש־ייִדיש, ייִדיש־ענגליש װערטערבוך“ און דער גרױסער „שפּראַך־ און קולטור־אַטלאַס פֿון אַשכּנזישע ייִדן“. לױט פּראָפֿעסאָר פּעלצעס אָפּשאַצונג האָט װײַנרײַך באַװיזן צו באַפֿרידיקן די באַדערפֿענישן סײַ פֿון דער (נישט־ייִדישער) אַקאַדעמיע, סײַ פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אין אַמעריקע, װאָס האָט געהאַלטן אין פֿאַרלירן זײַן פֿאַרמלחמהדיקע שפּראַך און קולטור.

געשלאָסן האָט פּראָפֿעסאָר פּעלץ זײַן רעפֿעראַט מיטן פֿירלײענען אַן אױסצוג פֿונעם עמאָציאָנעלן הספּד, װאָס דער פֿילאָסאָף און געזעלשאַפֿטלעכער אַקטיוויסט הרבֿ אַבֿרהם־יהושע העשל האָט געהאַלטן אױף ייִדיש אױף װײַנרײַכס לװיה אין מאַרץ 1967:

„די ייִדישע שפּראַך, געװען אַ מאָל אַ שטאָלצע געטרײַע מאַמע, איז איצט אַ װיסטע אַלמנה. דאָס פֿאָלק איז אַװעק מיטן רױך און די קינדער װאָס זײַנען געבליבן האָבן פֿאַרגעסן אַז ס’איז דאָ אַ מאַמע. אוריאל האָט די מאַמע ניט פֿאַרגעסן. ער האָט זי באַהאַנדלט װי מען דאַרף באַהאַנדלען אַ מאַמע: געטרײַ, מיט ליבשאַפֿט און חכמה, און נאָך אַ סך מער. ייִדיש איז בײַ אים געװען אַ מלכּה, אַ מלכותדיקע מאַמע. האָט ער זי אָנגעטאָן אַ קרױן, באַצירט און באַשײַנט. אוריאל איז געװען אַ פּרינץ, דער פּרינץ װאָס האָט געהאַלטן ערלעך זײַן מאַמע, די מלכּה. ער איז געװען אַ טרײסט פֿאַר אונדז װען מיר האָבן געװוּסט אַז כאָטש אוריאל איז מקיים כּיבוד־אם, ניט סענטימענטאַל, ניט מיט סתּם דיבורים, נאָר מיטן כּוח פֿון פֿאָרשונג אינעם נאָמען פֿון אמת“. 

די שעכטער־פּראָגראַם איז נישט די אײנציקע אונטערנעמונג װאָס קומט פֿאָר אין 2017 לזכר אוריאל װײַנרײַכן. אין האַרבסט װעט אַרױס אַ ספּעציעלער נומער „זשורנאַל פֿאַר ייִדישע שפּראַכן“ מיט נײַע פֿאָרשונגען װעגן טעמעס װאָס זענען װײַנרײַכן געװען װיכטיק (דער קאָנטאַקט צװישן שפּראַכן, ייִדישע דיאַלעקטן, די ייִדישע אינטאָנאַציע און נאָך). דערצו װעט פּובליקירט װערן אַ נײַער אַרטיקל פֿונעם גדול פֿון דער סאָציאָלינגװיסטיק, װיליאַם לאַבאָװ, װעגן דער גרױסער ראָלע װאָס זײַן אַקאַדעמישער בעל־יועץ אוריאל װײַנרײַך האָט געשפּילט אין דער אַנטװיקלונג פֿון דער סאָציאָלינגװיסטיק.

צו זען אַ ווידעאָ פֿון דער גאַנצער פּראָגראַם: