די געניאַלקייט פֿון אוריאל װײַנרײַך, 50 יאָר שפּעטער

The Brilliance of Uriel Weinreich, 50 Years Later


פֿון איציק בלימאַן

Published July 16, 2017, issue of July 28, 2017.

זונטיק, דעם 9טן יולי, איז אין ייִדישן װיסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט פֿאָרגעקומען די יערלעכע נאָכמיטאָג־פּראָגראַם אין אָנדענק פֿון ד״ר מרדכי און טשאַרנע שעכטער, װאָס װערט אָנגעפֿירט פֿון דער ייִדיש־ליגע צוזאַמען מיטן ייִװאָ. הײַיאָר האָט מען אָפּגעמערקט נישט נאָר דעם צענטן יאָרצײַט פֿון ד״ר שעכטער, נאָר אױך דעם פֿופֿציקסטן יאָרצײַט פֿון אוריאל װײַנרײַך (1926־1967), װאָס איז פֿאַר זײַן פֿריצײַטיקער פּטירה געװען אײנער פֿון די חשובֿסטע און אָנגעזעענסטע לינגװיסטן און ייִדישיסטן אױף דער גאָרער װעלט.

דער הױפּטרעדנער איז געװען פּראָפֿעסאָר רחמיאל פּעלץ (דרעקסל־אוניװערסיטעט, פֿילאַדעלפֿיע), װאָס האָט אָפּגעהאַלטן אַ רירנדיקן רעפֿעראַט װעגן אוריאל װײַנרײַכס לעבנס־געשיכטע און געדאַנקען־גאַנג. אַרעלע װישװאַנאַט, מרדכי און טשאַרנע שעכטערס אַן אײניקל, האָט גערעדט װעגן זײַן באַציִונג מיט זײדע־באָבע און מיט דער שפּראַכיקער ירושה װאָס זײ האָבן אים איבערגעלאָזט. די װילנער געבױרענע זינגערין אינאַ באַרמאַש און איר מאַן, דער װיאָליסט און קאָמפּאָזיטאָר ליאָװאַ זשורבין, האָבן אָנגעפֿירט מיט געזאַנג.

די פּראָגראַם איז געװען אַן אױסערגעװײנטלעכע געלעגנהײט זיך װידער צו באַקענען מיט די פֿיל אױפֿטוען פֿון אוריאל װײַנרײַכן — בפֿרט פֿאַר די סטודענטן װאָס לערנען זיך איצטערט אױף דער אינטענסיװער זומער־פּראָגראַם װאָס טראָגט װײַנרײַכס נאָמען. חוץ די סטודענטן און די ניו־יאָרקער ייִדישיסטן, װאָס קומען רעגולער אױף די ייִדיש־אַקטיװיטעטן בײַם ייִװאָ, זענען אױך געקומען צװײ ספּעציעלע געסט: אוריאל װײַנרײַכס זון דן װײַנרײַך און דנס זון, מאַקס װײַנרײַך. צוריק מיט אַ פּאָר יאָר האָט זיך מאַקס אַלײן גענומען לערנען ייִדיש, קודם מיט זײַן זײדנס לערנבוך „קאַלעדזש־ייִדיש“ און שפּעטער אין פֿאָרמעלע שפּראַכקורסן אױף דער ייִדיש־פֿאַרם און אין ייִדישן ביכער־צענטער.

פּראָפֿעסאָר פּעלצעס רעפֿעראַט, „אוריאל װײַנרײַך װי אַ בריק אין דער ייִדישער קולטור צװישן מיזרח־אײראָפּע און אַמעריקע“, איז געװען מײַסטעריש. ער האָט נישט נאָר אױסגערעכנט די װיכטיקסטע דערגרײכונגען פֿון װײַנרײַכס קורצער אָבער פֿרוכפּערדיקער קאַריערע, נאָר זײ טאַקע געשטעלט אין דעם גרעסערן קאָנטעקסט פֿון װײַנרײַכס װיזיע סײַ פֿאַר דער אַנטװיקלונג פֿון דער מאָדערנער לינגװיסטיק, סײַ פֿאַר דער צוקונפֿט פֿונעם ייִדיש־לימוד אין אַמעריקע.

אוריאל װײַנרײַך איז געװען אַ סאָציאַלער װיסנשאַפֿטלער װאָס האָט פֿאַרשטאַנען, אַז די ייִדיש־פֿאָרשונג קען באַרײַכערן און פֿאַרטיפֿערן דעם װיסנשאַפֿטלעכן אַנאַליז פֿון אַנדערע שפּראַכן און קולטורן, און ער האָט אַלײן דערמאָנט זײער אַ סך בײַשפּילן פֿון ייִדיש אין זײַנע אַרבעטן אױף ענגליש װעגן „רײן“ לינגװיסטישע פֿראַגעס.