פּרשת שופֿטים, תּשע״ו

Weekly Torah Portion: Shoftim, 5776

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 24, 2017, issue of August 25, 2017.

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט דער מיצווה אײַנצושטעלן די „שופֿטים ושוטרים‟ – דאָס הייסט די דיינים וואָס מישפּטן די ייִדן על־ׁפּי יושר, און די אויפֿזעער, וואָס זען אַז דער עולם זאָל פֿאָלגט דעם פּסק פֿון די דיינים.

אויפֿן ערשטן בליק, קלינגט עס גאַנץ פֿאַרשטענדלעך און שׂכלדיק. וויבאַלד די תּורה הייסט אונדז מקיים צו זײַן מיצוות און אויסמײַדן עבֿירות, לייגט זיך אויפֿן שׂכל, אַז מע דאַרף פֿאַרזיכערן דעם קיום־המיצוות. הגם מיר לעבן הײַנט אין אַ וועלט אין וועלכער מע רעכנט זיך מיט די אַלגעמיינע מלוכישע געזעצן מער ווי מיט די הלכות – בעטן מיר דרײַ מאָל אַ טאָג אין שמונה־עשׂרה: „השיבֿה שופֿטינו כּבֿראשונה ויועצינו כּבֿתּחילה‟ — דער אייבערשטער זאָלן אונדז צוריקברענגען אונדזערע שופֿטים און עצה־געבערס ווי אַמאָל.

אין דער זעלבער צײַט, קלינגט די דאָזיקע מיצווה היפּש מאָדנע פֿאַר אַ הײַנטצײַטיקן מענטש. אַ סך געוועזענע חרדים, וואָס פֿאָרן אַראָפּ פֿונעם ייִדישן וועג, טענהן, אַז זיי האָבן נישט געקאָנט פֿאַרטראָגן די „שופֿטים ושוטרים‟, וואָס האַלטן אויף די אָרדענונג אין שטרענג־פֿרומע קהילות דורך שפּיאָנאַזש און גוואַלד־מיטלען. הייסט עס אַז די ערשטע מיצווה אין אונדזער סדרה ברענגט צומאָל אַרויס, נישט געווונטשענע שלעכטע רעזולטאַטן.

דער לעצטער ליבאַוויטשער רבי באַמערקט אין זײַנע שׂיחות, אַז מיר בעטן בײַם דאַוונען בלויז צוריקצוברענגען די יועצים, עצה־געבערס, און נישט קיין גוואַלד־אויפֿזעער. ווען משיח וועט קומען, וועלן מיר זיך ניט נייטיקן אין בוכשטעבלעכע שוטרים. ווען יעדער וועט זען דאָס געטלעכע ליכט מיט די אייגענע אויגן, וועט מען מער נישט דאַרפֿן קיין וועכטער הינטער די פּלייצעס צו צווינגען דעם מענטש.

דער ליבאַוויטשער רבי האָט אויך באַמערקט, אַז אין די הײַנטיקע צײַטן זענען מיר שוין גרייט מקיים צו זײַן די מיצוות אויף אַ פֿרײַוויליקן אופֿן, מיט דער הילף פֿון די „יועצים‟. דער צוואַנג אַרבעט שוין נישט מער און ער שאַט דווקא.

אין די פֿריִערדיקע פּרשה־אַרטיקלען האָבן מיר באַטראַכטן די תּקופֿה פֿון עקבֿתא־דמשיחא, ווי די חסידישע צדיקים רופֿן אָן אונדזער צײַט. די משיחישע גאולה איז נאָך נישט געקומען; אַדרבה, אינעם הײַנטיקן דור האָבן מיר זיך פֿאַרבלאָנדזשעט ווײַטער, ווי אין פֿריִערדיקע תּקופֿות. אינעם אַמאָליקן מיזרח־אייראָפּעיִשן שטעטל צי אין אַ ייִדישן קוואַרטאַל פֿון תּימן, איראַק אָדער אַלזשיר פֿלעגן די אָרטיקע ייִדישע מנהיגים קאָנטראָלירן די קהילה־אָרדענונג. הגם ס׳רובֿ פּוסקים האַלטן, אַז די מיצווה פֿון „שופֿטים ושוטרים‟ אין אַקטועל בלויז אין ארץ־ישׂראל, און נישט אין גלות־צײַטן, האָבן במשך פֿון דער געשיכטע עקזיסטירט אַזעלכע אינסטיטוציעס, ווי דער וועד־אַרבע־אַרצות, וואָס האָבן פֿונקציאָנירט ווי אַ מין ייִדישע אויטאָנאָמישע רעגירונג און פּאָליציי־אינסטאַנץ אין מיזרח־אייראָפּע.

אין די אַנדערע לענדער האָבן פֿונקציאָנירט אַנדערע ענלעכע אינסטיטוציעס. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אין תּימן פֿלעגן די אָרטיקע מוסולמענישע פֿירער צווינגען די ייִדישע קהילה צו לעבן על־פּי הלכה. פֿאַרן חילול־שבת בפֿרהסיא האָט מען געקאָנט אַרעסטירט ווערן. אין דעם פֿאַל, האָט דווקא די נישט־ייִדישע סבֿיבֿה געדינט ווי די שוטרים. ענלעך איז געווען דער מצבֿ אין דער אַמאָליקער סיריע און אַ ריי אַנדערע איסלאַמישע לענדער.

גוט, אַניט? די רבנים אינעם הײַנטיקן ניו־סקווער אָדער בני־ברק קאָנען בלויז חלומען פֿון אַזאַ סיסטעם. פֿונדעסטוועגן, זענען מיר הײַנט צופֿרידן, אַז מיר וווינען אין דעמאָקראַטישע לענדער — אויב אַפֿילו די דעמאָקראַטיע איז דאָרטן בלויז חלומות. ווייניק ייִדן ווילן זיך למעשׂה אומקערן אין מיטל־עלטערלעכע שטרענג־קאָנטראָלירטע קהילות. אַדרבה, ווי געזאָגט, טרעפֿן זיך אין אַזעלכע קהילות מיט „שופֿטים ושוטרים‟, ווי קרית־יואל אָדער ניו־סקווער, די סאַמע אויסטערלישע פֿאַלן פֿון עקסטרעמער „אָפּגעפֿאָרנקייט‟. נישט בלויז לויפֿן געוויסע יחידים אַוועק פֿון אַזעלכע מקומות, נאָר ווערן אָנגעשטעקט מיט דער טיפֿסטער שׂינאה צו דער טראַדיציאָנעלער ייִדישקייט.