פּרשת כּי־תצא, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Ki Seitsei, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 31, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

נישט זעלטן טרעפֿט זיך אין אונדזער פּאַראַדאָקסאַלער וועלט, אַז אַ נישט־ייִדישע פֿרוי פֿון אַ ייִד איז זיך מגייר, ווערט פֿרום און איז מקרבֿ איר מאַן צו דער טראַדיציאָנעלער פֿרומער ייִדישקייט. צום באַדויערן, טרעפֿן זיך אַפֿילו פֿרויען, וואָס קאָנען מער נישט וווינען צוזאַמען מיטן וועלטלעכן ייִדישן מאַן. ווערנדיק אַליין אַ כּשרע „יפֿת־תּואר‟, פֿאַרגייט אַזאַ אשת־חיל צו ווײַט אין איר קנאָות. אַזוי צי אַזוי, זעען מיר ווידער, אַז די גרענעצן צווישן די „אייגענע‟ און „פֿרעמדע‟ ווערן צעשווענקט. אַ געוועזענער פֿרעמדער ווערט אַמאָל אַפֿילו צו היימיש.

אונדזער פּרשה שליסט זיך מיט אַן אַנדער מיצווה, וואָס קלינגט אויך אויסערליש פֿאַרן הײַנטיקן לייענער: אויסצוהרגענען די עמלקים. די חרדישע קירובֿ־אָרגאַניזאַציעס דערמאָנען די דאָזיקע מיצווה כּסדר ווי אַ „דערווײַז‟, אַז די תּורה האָט, כּלומרשט, נישט קיין שײַכות צו דער מערבֿדיקער ליבעראַלער מאָראַל. ווען משיח וועט קומען וועט ער, לויט דער דאָזיקער שיטה, דערזען ברוח־הקודש דעם פֿאַרשאָלטענעם זרע־עמלק און וועט הייסן צו פֿאַרניכטן אַלע עמלקים, קליין און גרויס, אָן קיין רחמנות.

הגם דעם רמב״מס צוגאַנג צו דער „יפֿת־תּואר‟ קומט, ווי געזאָגט, אין סתּירה מיט דער הײַנטצײַטיקער עטיק, לייקנט ער אָפּ דעם אומברחמנותדיקן צוגאַנג צו דער מיצווה פֿון מחית־עמלק. הרבֿ יוסף קאַרו, דער מחבר פֿונעם „שולחן־ערוך‟, באַמערקט אין זײַן קאָמענטאַר „כּסף־משנה‟, אַז לויטן רמב״ם איז עמלק בעצם אַ קולטורעלע קאַטעגאָריע. אַן עמלקי, וואָס איז מקיים די מיצוות פֿון בני־נח – הייסט עס, פֿירט זיך מענטשלעך – איז אַ גוטער מענטש, אויס עמלק!

אַזוי צי אַזוי, דערקלערן די חסידישע ספֿרים, אַז די מיצווה פֿון מחית־עמלק בלײַבט אייביק וויכטיק, ווײַל אין אונדזער יצר־הרע שטעקט אַן אייגענער אינערלעכער עמלק, פֿאַרבונדן מיט גאווה און קאַלטן ציניזם. אין אַ שיל, וווּ דער עולם קוקט אַראָפּ אויף די מענטשן, וואָס זענען צו אָרעם, צו פֿרום אָדער, פֿאַרקערט, צו פֿרײַדענקעריש, הערשט דער עמלקישער גײַסט, וועלכן מע מוז אויסמעקן. די צינישע קאַלטקייט, אויסגעמישט מיט גאווה, איז דער טייטלעכסטער שׂונא פֿון עבֿודת־השם. אויב אַפֿילו מע דאַוונט ווי געהעריק, מע פּלאַפּלט נישט בײַ דער קריאת־התּורה, מע פֿירט זיך אויף שטיל און לײַטיש, קאָן די „עמלקישע‟ אַטמאָספֿער אָפּסמען אַ גאַנצע קהילה. אינעם הייליקן זוהר און אַנדערע קבלה־ספֿרים שטייט געשריבן, אַז גאווה איז אַן עכטע עבֿודה־זרה. עמלק איז בגימטריא „רם‟ — „הויכקייט‟. ווי געזאָגט, איז די פּראָבלעם פֿון עמלקים באַשטאַנען נישט אין זייער גענעטישן אָפּשטאַם, נאָר אין זייער עקסטרעמער גאווה. ווען מע האַלט זיך הויך און מע קוקט אויף די „פּראָסטע‟ אָדער „מאָדנע‟ מענטשן פֿון אויבן אַראָפּ, קאָן מען, חלילה, אַליין ווערן אַן עמלק.

על־פּי קבלה, איז יעדע האַרציקע תּפֿילה אַ גײַסטיקע מלחמה. ווען מע שטרעבט צו דאַוונען לעבעדיק, מיט כּוונה, זיך קעמפֿנדיק מיט דער אינערלעכער שווערד קעגן דעם יצר־הרע, צעברעכנדיק די באַריערן צווישן דעם מענטש און דעם רבונו־של־עולם, הרגעט מען אויס דעם רוחניותדיקן עמלק. ווען כאָטש אַ קליינע צאָל מתפּללים פֿאַרטיפֿן זיך אין אַן ערנסטער עבֿודת־הבורא, צעשטערן זיי דעם קאַלטן און צינישן עמלקישן גײַסט מיט דער שווערד פֿון זייערע תּפֿילות.

באַקומט זיך אַ פּאַראַדאָקס. עס טרעפֿן זיך אין דער הײַנטיקער וועלט ייִדישע קהילות, וואָס קעמפֿן קעגן דער אַסימילאַציע און לאָזן נישט אַרײַן קיין פֿרעמדע יפֿת־תּוארס, אינעם בוכשטעבלעכן צי מעטאַפֿאָרישן זין. פֿאָרט, דווקא צוליב דעם אומפֿרײַנדלעכן גאווהדיקן גײַסט לאָזן זיי אַרײַן, נעבעך, דעם ערגסטן שׂונא פֿון ייִדישקייט — עמלק.

אַן אָפֿענע שיל, וווּ מע איז מקבל אַלעמען בסבֿר־פּנים־יפֿות, איז אַוודאי גוט. הינטער דער אויבערפֿלעכלעכער אָפֿנקייט קאָן אָבער נאָך אַלץ שטעקן אַ שטיקל גאווה — למשל, ווען מע שטאָלצירט מיט דער מאָדערנער אָפֿנטקייט גופֿא, אַראָפּקוקנדיק אויף די פֿאַרמאַכטע חסידישע קהילות. אַדרבה, דווקא פֿון די חסידים איז כּדאַי זיך אָפּצולערנען, ווי אַזוי אייגנאַרטיקע פּערזענלעכע דרכים אין עבֿודת־השם און האַרציקע דינאַמישע תּפֿילות קאָנען דינען ווי אַ “שווערד” קעגן דעם גײַסטיקן עמלק.

וואָס שייך דער „יפֿת־תּואר‟, איז פֿאַר אונדז אויך גאָר וויכטיק מקיים צו זײַן די דאָזיקע מיצווה ווי געהעריק — פֿאַרשטייט זיך, פֿאָרזיכטיק און אינעם אינערלעכן גײַסטיקן זינען. כּדי נישט פֿאַרגליווערט און נישט אָנגעשטעקט צו ווערן, חלילה, מיטן פֿאַרדאָרבענעם עמלקישן גײַסט, מוזן מיר אָפּשאַצן די אַרומיקע וועלט און אַרײַנברענגען די בעסטע שיינקייטן דערפֿון. נאָכן דאַוונען, ווען מיר האַלטן אַ מלחמה קעגן דעם אינערלעכן עמלק, קאָנען מיר זיך יעדן טאָג אַרײַנטראַכטן, ווי אַזוי צו פֿאַרבעסערן אונדזערע קהילות מיט נײַע „יפֿת־תּוארס‟ — פֿינקלעך פֿון קדושה, געזאַמלט פֿונעם ברייטן אַרום.