טשיקאַוועסן

די ייִדישע געשיכטע פֿון דער צפֿון־קאָרעיִשער באָמבע

The Jewish History of the North Korean Bomb

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דעם 3טן סעפּטעמבער איז די גאַנצע וועלט – בפֿרט די פֿאַראייניקטע שטאַטן און אַ צאָל אַנדערע מערבֿדיקע לענדער – צערודערט געוואָרן צוליב דעם הצלחהדיקן עקספּערימענט מיט אַ וואַסערשטאָף־באָמבע אין צפֿון־קאָרעע.

דער אַמעריקאַנער פּרעזידענט דאָנאַלד טראָמפּ האָט געוואָרנט, אַז זײַן לאַנד וועט מער נישט האָבן קיין געדולד פֿאַר צפֿון־קאָרעע, אָבער צוגעגעבן, אַז אַנשטאָט מיליטערישע אַקציעס איז בעסער צו לייזן דעם קאָנפֿליקט דורך דיפּלאָמאַטישע מיטלען. אין דער וועלטפּרעסע האָבן זיך אָנגעהויבן די דעבאַטן, צי צפֿון־קאָרעע וועט לײַדן פֿון נײַע סאַנקציעס, אָדער האָט זי טאַקע מיט דערפֿאָלג געסטראַשעט מיט איר מעכטיקער באָמבע די אַמעריקאַנער רעגירונג.

אַ גאַנצע ריי פּאָליטישע אַנאַליטיקער האָבן געוואָרנט, אַז צפֿון־קאָרעע איז אַ סכּנותדיקע מלוכה, וואָס מע קאָן נישט פֿאָרויסזאָגן, וואָס זי וועט טאָן. להיפּוך, די קריטיקער פֿון אַזאַ צוגאַנג האָבן באַטאָנט, אַז דווקא צפֿון־קאָרעע איז אַן אינגאַנצן פֿאַרשטענדלעכע מלוכה מיט אַ קלאָרער שטרענג באַשטימטער אידעאָלאָגיע. כּל־זמן אין צפֿון־קאָרעע בעלעבאַטעוועט דער פּאַרטיי־פֿאָרזיצער קים טשענג־אין, בלײַבט זײַן פּאָליטישער קורס גאַנץ קלאָר. צפֿון־קאָרעע וויל סטראַשען די וועלט מיט איר געווער, אָבער קלײַבט זיך קיינעם נישט אַטאַקירן למעשׂה, כּל־זמן מע לאָזט זי צו רו.

עטלעכע מײַנע באַקאַנטע, בתוכם צום ווייניקסטן דרײַ ייִדן, האָבן באַזוכט צפֿון־קאָרעע און זענען, בדרך־כּלל, געבליבן צופֿרידן, הגם וווינען דאָרטן וואָלטן זיי בשום־אופֿן נישט געוואָלט. יאָ, דאָס לאַנד איז טיף דורכגעזאַפּט מיט אַ ספּעציפֿישן קולט פֿון קימס פּערזענלעכקייט. אין דרום־קאָרעע הערשט אָבער אויך אַ שטאַרקע אידעאָלאָגיע, אָבער אַ קאַפּיטאַליסטישע, וואָס דער דאָרטיקער עולם שטיצט ממש ווי אַ רעליגיע. ווען מע פֿאָרט אַריבער די גרענעץ צווישן די צוויי צעטיילטע קאָרעיִשע לענדער, פֿילט זיך, אַז אַנשטאָט די קריסטלעכע בראָשורן וועגן יעזוס, וואָס די קריסטלעכע מיסיאָנערן פֿאַרשפּרייטן אויף די גאַסן פֿון סעול, קומט מען אַרײַן אויף דער טעריטאָריע פֿון זײַן קאָנקורענט, „אונדזער באַליבטער פֿאָרזיצער קים‟. צוליב זײַן גענויער אידעאָלאָגיע, דאַרף מען זיך נישט זאָרגן צופֿיל: אין פֿאַרגלײַך מיט געוויסע משוגע־דעסטרוקטיווע קולטן, וויל ער בלויז ווײַזן, אַז זײַן לאַנד איז בכּוח זיך צו פֿאַרמעסטן מיט די סאַמע אַנטוויקלטע טעכנאָלאָגיעס, אַרײַנגערעכנט די מיליטערישע.

אַזוי צי אַזוי, האָבן די זשורנאַליסטן אין דער הויפּטשטראָמיקער פּרעסע זעלטן דערמאָנט דעם טעכנישן אַספּעקט פֿון דער נײַער צפֿון־קאָרעיִשער באָמבע, אויף וויפֿל מע פֿאַרשטייט איר קאָנסטרוקציע. אַ צאָל אינפֿאָרמאַציע־קוואַלן האָבן יאָ איבערגעגעבן, מיט אַ צאָל וויסנשאַפֿטלעכע פּרטים און השערות, אַז צפֿון־קאָרעע סטראַשעט איצט די וועלט מיטן „דיזײַן פֿון טעלער־אולאַם‟. קיינער האָט אָבער נישט דערמאָנט, אַז די דאָזיקע מיסטעריעזע פֿראַזע מיינט די נעמען פֿון צוויי ייִדן, וועלכע האָבן אויסגעאַרבעט די ערשטע טערמאָנוקלעאַרע באָמבע אין אַמעריקע און געעפֿנט דערמיט דעם מסוכּנעם „קאַסטן פֿון פּאַנדאָרע‟.