אילוסטראַציעס אין ביכער און ספֿרים פֿון 16טן–17טן י״ה

Yiddish Book Illustrations of the 16-1700s

חנא שמערוק
חנא שמערוק

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published October 15, 2017, issue of October 27, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

נאָך מער באַלערנדיק זײַנען געװען די ייִדישע אױסגאַבעס פֿון פּסחדיקע הגדות און דער „ספֿר המנהגים”, װאָס איז אַרױס אין װענעציע אין 1600. שמערוק האַלט, אַז די דאָזיקע אילוסטראַציעס זײַנען געװען געװידמעט סײַ דערװאַקסענע סײַ קינדער װײַל קײן ספּעציעלע ביכער פֿאַר קינדער האָט מען דעמאָלט נאָך ניט געדרוקט. הײַנט קאָנען מיר זיך אַ סך אָפּלערנען פֿון די דאָזיקע בילדער װעגן דעם אױסזען פֿון ייִדישע מענער, פֿרױען און קינדער אין די אַלטע צײַטן, װעגן זײערע װױנונגען און לעבנסשטײגער. די קינסטלער זײַנען אָבער געװען, אַ סבֿרה, קריסטלעכע. הגם די צאָל אילוסטרירטע ייִדישע ביכער פֿון דער פֿריִערדיקער תּקופֿה איז געװעו אַ גאַנץ קנאַפּע, דינען זײ װי אַ באַװײַז, אַז די קולטורעלע קאָנטאַקטן צװישן ייִדן און קריסטן זײַנען געװען גאַנץ אַקטיװ. 

אײניקע אַלטע אילוסטראַציעס זײַנען אַריבער פֿון אײן אױסגאַבע צו דער אַנדערער, בפֿרט אין די שפּעטערע אױפֿלאַגעס פֿון הגדות און אין „צאינה וראינה”. אײניקע דעקאָראַטיװע עלעמענטן װי, למשל, געשטאַלטן פֿון חיות און געװיקסן, האָט מען רעפּראָדוצירט אױף מצבֿות אין אוקראַיִנע און פּױלן. אָבער װי װײַט האָט מען ממשיך געװען די דאָזיקע קינסטלערישע טראַדיציע אין דער מאָדערנער תּקופֿה? די דאָזיקע פֿראַגע נײטיקט זיך אין אַ װײַטערער פֿאָרשונג, אָבער מען קאָן דאָ ברענגען אַ פּאָר אינטערעסאַנטע בײַשפּילן.

עס דאַכט זיך, אַז דער קינסטלער שלמה יודאָװין (1892—1954) איז דװקא געװױר געװאָרן פֿון דער אַלטער טראַדיציע פֿון ייִדישע ביכער־אילוסטראַציע און האָט גענוצט געװיסע עלעמענטן אין זײַנע װערק. זײַנע האָלצשניטן פֿון שטעטלעך פֿאַרמאָגן אַ געװיסן אַלט־דײַטשישן טעם. זײ זײַנען בכּיװן אַ ביסל נאַיִװ און פֿאַרמאָגן אַ סך שטײגערישע פּרטים. דאָס זעט מען בפֿירוש אױך אין יודאָװינס אילוסטראַציעס צו מענדעלעס „משׂעות בנימין השלישי”. אין די 1930ער יאָרן האָט יודאָװין געשאַפֿן אַ מערקװירדיקע סעריע בילדער, װאָס שילדערן פֿאַרשידענע ייִדישע מנהגים, אַ מין װידערקלאַנג פֿון „ספֿר מנהגים”. עס איז איראָניש, װאָס די דאָזיקע סעריע איז באַשטעלט געװאָרן פֿונעם לענינגראַדער אַטעיִסטישן מוזײ מיטן צװעק צו פֿאַרפֿיקסירן די אַלטע רעליגיעזע מנהגים אײדער זײ װעלן פֿאַרשװינדן ווערן אינעם סאָװעטישן לאַנד!

אינעם צװאַנציקסטן יאָרהונדערט זײַנען ייִדישע ביכער־אילוסטראַציעס געװאָרן אַ פּאָפּולערער זשאַנער. דאָ האָבן זיך אױסגעצײכנט באַרימטע קינסטלער װי מאַרק שאַגאַל און אליעזר ליסיצקי, אָבער לרובֿ זײַנען ייִדישע ביכער־קינסטלער פֿאַרבליבן באַקאַנט בלויז בײַ די ליבהאָבער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור.