וווּ זײַנען מײַנע ייִדן?

Where Did My Jews Go?

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published March 27, 2015, issue of April 17, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

האָב איך אָנגענומען די פֿאַרבעטונג און גענומען לערנען מיט אַ קלאַס ייִדישע ליטעראַטור און פּאָעזיע אויף ענגליש. דער עולם איז כּמעט דער זעלבער, עלטערע לײַט צווישן זיבעציק און נײַנציק. אין צווישן מאַכן זיי אויספֿלוגן, וווּ די וועלט האָט אַן עק, בלײַבט שוין פֿון פֿופֿצן צען, איינער ווערט קראַנק, בלײַבן נײַן, די קינדער קומען אויף באַזוך, בלײַבן זיבן. אַ חבֿרה וואָס מען רופֿן “סנאָו בוירדס”, שניי־פֿייגל פֿון קאַנאַדע, ניו־יאָרק און ניו־דזשוירזי, ווי נאָר דער שניי צעגייט זיך בײַ זייערע הײַזער, אַזוי ווערן זיי נעלם, בלײַבן שוין פֿיר, איינער איז געשטאָרבן זײַנען געבליבן דרײַ, און איינע ליגט אין שפּיטאָל, בלײַבן צוויי. גיי לערן מיט צוויי…

אַ חוץ דעם, גיט מען דאָ קורסן וואָס מען רופֿט: “לאָנטש ענד תּלמוד”, “לאָנטש ענד קבלה” — זײַנען די קלאַסן פֿול. ייִדן הערן “לאָנטש”, פֿאַרגעסט מען אינעם גרויסן הונגער וואָס הערשט דאָ אין לאַנד… איך כאַפּ אַ שמועס מיט אַ יונגערמאַן וואָס טראָגט אַ קאַפּעלע און לערנט מדרש, פֿרעג איך אים:

“וואָס איז די מעשׂה? וואָס פֿאַראַ דור ייִדן זײַנען דאָס?” — ענטפֿערט ער מיר:

“זיי ווילן ׳עדיוטיינמענט׳”, ס’הייסט, דערציִונג אויפֿן שפּיץ מעסער, דער עיקר “ענטערטיינמענט”. פֿאַרווײַלונג.

זיץ איך בײַ אים אין קלאַס, הער זיך צו ווי ער דערציילט וועגן דעם יום־טובֿ פּורים, און ער שטעלט זיך אָפּ אויף אַ מדרש, וואָס רעדט וועגן מרדכי הצדיקן, וועלכער האָט אַדאַפּטירט אסתּרן, ווען זי איז נאָך געווען אַ אַ ברעקעלע, אַ זויגלינג, האָט מרדכי הצדיק זי געזויגן… און ער ווײַזט זיי אויף שוואַרץ אויף ווײַס, אַז ס’איז באמת פֿאַראַן אַזאַ מדרש. דער קלאַס פּאַסמאַקעוועט זיך מיט דער מעשׂה, דער עיקר, גייט די דיסקוסיע אַרום, צי אַ מאַן קען טאַקע זויגן אַן ערשט־געבוירן קינד. 

קוק איך אָן זײַן קלאַס, דער זעלבער עלטערער עולם, האָבן הנאה פֿון אַזעלכע מעשׂיות. ערשטנס, קענען זיי אַ פֿײַג דעם תּנ”ך. דעם תּלמוד —צוויי פֿײַגן, די מדרשים — דרײַ פֿײַגן. דאָס איז אַ קלאַס, וואָס גייט ממש אויס נאָך אַזעלכע ביזאַרע און אויסטערלישע מעשׂיות, כאָטש זיי גופֿא האָבן קיין מאָל נישט געהערט פֿון אַ מדרש… דער עיקר, דאָרט באָדט מען זיך אין אויסטערלישע מעשׂיות און שוין!

טראַכט איך זיך אַזוי, וווּ איז אַהינגעקומען ס’ייִדישע פֿאָלק, די ייִדן, מײַנע ייִדן, די אַמאָליקע היימישע, פֿאָלקסטימלעכע, שאַגאַלס ייִדן, שלום־עליכמס ייִדן, די ייִדן, וואָס האָבן געבאַטשקעט אויף ייִדיש און געווען אויסגעקאָכט אין ייִדישקייט? טויזנטער ייִדן אין פֿלאָרידע מיט אויסגעטריקנטע מוחות! אפֿשר פֿאַרשלעפֿערט זיי די זון, און מסתּמא די עלטער. נישט שוין זשע האָבן זיי זיך פֿאַרוואַנדלט אין ייִדישע עם־הארצים, וואָס זאָגן זיך אָפּ פֿון לייענען, ווילן נישט וויסן פֿון זייער אָפּשטאַם בכלל. ייִדיש איז בײַ זיי טריף, דער “האָלאָקאָסט” — צו שווער צו פֿאַרדײַען; ישׂראל… אַ סך פֿון זיי רײַזען אויס די וועלט, נאָר אין ישׂראל האָבן זיי נאָך נישט באַוויזן צו זײַן. גיב איך אַ פֿרעג אַמאָל:

“אין וואָס באַשטייט אײַער ייִדישקייט?” — ענטפֿערט מיר אַ ייִדענע:

“אין ׳ספּיריטיואַליטי׳”. — פֿרעג איך זי: “וואָס איז ׳ספּיריטיואַליטי?׳” —ענטפֿערט זי מיר: “ס’איז אַזאַ געפֿיל…” — וויל איך וויסן: “וואָסער געפֿיל?” — ענטפֿערט זי: “יו נאָו, וואַטס אין יור האַרט…”