איז דאָ אַן אָרט פֿאַר ייִדן אינעם הײַנטיקן אונגאַרן?

Is Today’s Hungary Still a Home for Jews?

אַ דעמאָנסטראַציע קעגן דער עקסטרעם־רעכטער „דזשאָביק‟־פּאַרטיי און דער נאַציאָנאַליסטישער פּאָליטיק פֿון דער רעגירונג בכלל, דעם 3טן אַפּריל, אויף דער „פֿרײַהייט־בריק‟ אין אונגאַרן
Getty Images
אַ דעמאָנסטראַציע קעגן דער עקסטרעם־רעכטער „דזשאָביק‟־פּאַרטיי און דער נאַציאָנאַליסטישער פּאָליטיק פֿון דער רעגירונג בכלל, דעם 3טן אַפּריל, אויף דער „פֿרײַהייט־בריק‟ אין אונגאַרן

פֿון טאָמאַס סאָקסבערגער

Published April 11, 2014, issue of May 09, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

און דאָך: עס רעדט זיך דאָ װעגן אַ לאַנד מיט אַ ייִדישער באַפֿעלקערונג, װאָס, אין פֿאַרגלײַך מיט די אַנדערע לענדער אין אייראָפּע, איז עס ניט קײן קלײנע צאָל — צווישן 50,000 ביז 100,000 מענטשן, ס’רובֿ פֿון זײ וווינען אין בודאַפּעשט. דאָס הײסט, ס‘ווענדט זיך, װעמען מען פֿרעגט װעגן דער ייִדישער סטאַטיסטיק. די לעצטע צאָל איז אָבער טאַקע אָפֿיציעל אָנגענומען בײַ דער „סוכנות‟, װאָס האָט מיט אַ פּאָר יאָר צוריק אַריבערגעפֿירט איר טעטיקײט פֿון דער מיזרחדיקער מיטל-אײראָפּע קײן בודאַפּעשט. די דאָזיקע 100,000 זענען אפֿשר ניט אַלע ייִדן לױט דער הלכה, נאָר לױט דער ישׂראלדיקער דעפֿיניציע, וואָס דערמעגלעכט זיי עולה צו זײַן.

הײסט עס, אַז מען זעט אַ גרױסן פּאָטענציאַל פֿון מענטשן, װאָס װעלן אפֿשר פֿאַרלאָזן אונגאַרן און זוכן נײַע גליקן; מען ריכט זיך, אַז צװישן זײ װעלן זײַן ניט װײניק ייִדן. אין אַ געוויסער מאָס האָט די טענדענץ צו טאָן מיטן פּאָליטישן און עקאָנאָמישן קלימאַט. אונגאַרן איז ניט װײַט פֿון װין, וווּ עס װױנען שױן הײַנט אַ סך אונגאַרן (ערשט ניט לאַנג צוריק האָב איך, למשל, פֿאַרשטאַנען, אַז מײַן צײן-דאָקטער איז ניט נאָר אַן אונגאַר, נאָר אַן אונגאַרישער ייִד פֿון בודאַפּעשט), און מען הערט ניט זעלטן רעדן אונגאַריש אױף די װינער גאַסן.

אויך אױף „פֿײסבוק‟ טײלן זיך ניט װײניק פֿון מײַנע פֿרײַנד און זײערע פֿרײַנד מיט אונגאַרישע ידיעות און פֿירן לעבעדיקע דיסקוסיעס, צום באַדױערן, אױף אונגאַריש. נאָר פֿון די טיטלען און בילדער האָב איך געקענט פֿאַרשטיין, אַז פֿאַר די װאַלן פֿונעם 6טן אַפּריל האָט מען געפֿירט אַ ביטערן אידעאָלאָגישן קאַמף. און אַ גרױסע ראָלע האָט דאָ געשפּילט די אונגאַרישע פֿאַרגאַנגענהײט, און קודם־כּל, דער חורבן.

צי איז דאָ אַן אָרט פֿאַר דער ייִדישער קהילה אין דער הײַנטיקער אונגאַרן? די סיבות פֿאַר דעם װיכּוח זענען זיכער קאָמפּליצירטע, און װי אַ װינער, מײן איך, אַז איך בין שױן אפֿשר אַ שטיקל קענער. אָבער קײן צו גרױסער מבֿין אױף בודאַפּעשטער פּאָליטיק בין איך ניט. אײן זאַך איז קלאָר: דער עקאָנאָמישער קריזיס, אָנהײבנדיק פֿון 2008־2009 האָט זיך געלאָזט באַמערקן אין אונגאַרן זײער שטאַרק, און האָט אַרױסגערופֿן, אָדער כאָטש פֿאַרשטאַרקט, אַ געזעלשאַפֿטלעכן קריזיס אין אונגאַרן.

אײן רעזולטאַט דערפֿון איז געװען, אַז די פּאַרטײ פֿון די אונגאַרישע סאָציאַליסטן (דער גילגול פֿון די אַמאָליקע קאָמוניסטן) האָט בײַ די פּאַרלאַמענט-װאַלן אין 2010 געליטן אַ שטאַרקע מפּלה, און די קאָנסערװאַטיװן, מיט װיקטאָר אָרבאַן אין שפּיץ, זענען געקומען צו דער מאַכט.

אונגאַרישע פּאָליטיק און אונגאַרישער אומגאַנג מיטן עבֿר

די קאָנסערװאַטיװע רעגירונג און װיקטאָר אָרבאַן מיט זײַן „פֿידעס‟-פּאַרטײ (דאָס איז אַ קיצור פֿון אונגאַריש „פֿאַרבאַנד פֿון אונגאַרישע בירגער‟) האָט אײַנגעפֿירט אַ פּאָליטיק פֿון נאַציאָנאַליסטישן פּאָפּוליזם. אַ טײל פֿון די געזעצן, װאָס זי האָט אָנגענומען, קומען אין אַ סתּירה מיט דער פּאָליטיק פֿונעם אײראָפּעיִשן פֿאַרבאַנד. אין דער באַפֿעלקערונג האָט מען עס אָבער אױפֿגענומען גאַנץ גוט, האַלטנדיק, אַז „פֿידעס‟ און אָרבאַן היטן אָפּ די „אונגאַרישע אינטערעסן‟ און שטעלן זיך אַנטקעגן אױסלאַנד און דעם „אינטערנאַציאָנאַלן קאַפּיטאַל‟. אָבער אין דער זעלבער צײַט איז אױך געקומען אַן אױפֿשטײַג פֿון אַ נאָך מער עקסטרעמען נאַציאָנאַליזם מיט דער פּאַרטײ „יאָביק‟ — די „פּאַרטײ פֿון די רעכטע (אָדער עכטע) אונגאַרן‟.

דאָס פֿאַררופֿן זיך אױף דער אײגענער געשיכטע, אױף דער גרױסער פֿאַרגאַנגענהײט פֿון דער נאַציע און באַקלאָגן זיך אויף דעם אומיושר, װאָס דאָס לאַנד האָט פֿון אים געליטן דעם גאַנצן 20סטן יאָרהונדערט, איז געוואָרן אין לאַנד אַ טײל פֿונעם פּאָליטישן דיסקורס.