שאַפֿערס פֿון ייִדישע קאָמיקס

Creators of Jewish Comics

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published April 27, 2014, issue of May 23, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַקעגן ליאַנאַ פֿינק, דערקלערט אלי וואַלי מיט שטאָלץ, אַז ער איז אַ ייִדישער קינסטלער, ניט געקוקט אויף דעם, וואָס אַ סך פֿון זײַנע קעגנער האַלטן אים פֿאַר אַ זעלבסט־האַסיק ייִד אָדער אַפֿילו אַ שׂונא־ישׂראל. וואַלי איז אַ קאָנטראָווערסיעלער פּאָליטישער סאַטיריקער. זײַנע קאָמיקס מאַכן חוזק פֿון די פּאָליטישע געשעענישן אין ישׂראל, ווי אויך די פֿירער פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער קהילה. זײַנע ווערק האָט מען געדרוקט אינעם „ניו־יאָרק טײַמס‟, „גאַוקער‟, און „סלייט‟, ווי אויך גאַנץ אָפֿט אין Forward, וווּ ער האָט פּראַקטיקירט ווי דער ערשטער גאַסט־קינסטלער פֿון 2011־2013.

אלי וואַלי און זײַן קאָמיק וועגן „בוקי שוויץ‟
אלי וואַלי און זײַן קאָמיק וועגן „בוקי שוויץ‟

אַ געבוירענער אין ראָוד־אײַלאַנד איז אלי וואַלי אויפֿגעוואַקסן אין פֿאַרשידענע פֿאָרשטעט פֿון שטאָט ניו־יאָרק. זײַן פֿאָטער איז געווען אַ רבֿ, אָבער זײַן מאַמע האָט זיך אָפּגעפֿרעמדט פֿון דער ייִדישער אמונה, און דאָס פּאָרל האָט זיך געגט. די קאָנטראַסטן צווישן די צוויי לעבנסשטייגערס פֿון זײַנע עלטערן האָבן געהאַט אַ ריזיקע השפּעה אויף זײַנע קונסט־ווערק.

אלי וואַלי האָט ניט באַקומען קיין פֿאָרמעלע אויסבילדונג ווי אַ קינסטלער. ער האָט אָבער יאָ געצייכנט קאַריקאַטורן און קאָמיקס ווי אַ קינד און בעת זײַנע יאָרן אין אוניווערסיטעט; אָבער זײַן ווערק האָט קיינמאָל ניט געהאַט קיין שום שײַכות צו ייִדן.

מיט אַכט יאָר צוריק, האָט ער געהערט, אַז אין ישׂראל קומט פֿאָר אַ קאָנקורס צו שאַפֿן די סאַמע אַנטיסעמיטישע קאַריקאַטור, וואָס מע קען נאָר אויסטראַכטן, ווי אַן אָפּקלאַנג אויף אַ קאָנקורס אין איראַן, אין וועלכן מע האָט געוואָלט מאַכן חוזק פֿונעם חורבן. פֿאַרן קאָנקורס האָט וואַלי אָנגעהויבן ערנסט אַרבעטן אויף אַ קאָמיק צום ערשטן מאָל אין צען יאָר. זינט דעמאָלט טראָגן אַלע זײַנע קאַריקאַטורן אַ שטאַרקן שײַכות צו ייִדישע טעמעס.

אין אַן אינטערוויו מיט „האָרץ‟ אין 2012 האָט וואַלי דערקלערט, אַז „הומאָר וואָס מאַכט חוזק פֿון זיך אַליין, איז דאָך אַ ייִדישער שטריך… געוויינטלעך, איז עס זייער שווער צו סאַטיריזירן די ייִדישע וועלט, ווײַל אינעם זעלביקן מאָמענט וואָס, דער סאַטיריסט מיינט, אַז ער האָט געטאָן עפּעס סקאַנדעליעז און אַבסורדיש, אַנטפּלעקט ער אין דער הײַנטיקער צײַטונג, אַז די עכטע געשעענישן זענען פֿיל מער אַבסורדיש ווי פֿיקציע. ס׳איז דאָך אַ געיעג קעגן דער רעאַליטעט.‟

אלי וואַלי דערקלערט אָפֿט, אַז דאָס וואָס ער איז אַ שטאָלצער גלות־ייִד שאַפֿט בײַ אַ סך מענטשן דעם אײַנדרוק, אַז ער האָט פֿײַנט ייִדן און ישׂראל, ווען ער האָט באמת פֿײַנט די אידעאָלאָגיע, וואָס האַלט, אַז די גלות־ייִדן זענען שוואַכע נעבעכדיקע באַשעפֿענישן, וועלכע האָבן קיינמאָל ניט געשאַפֿן קיין ווערטפֿולע קולטור. אָט די טעמע האָט ער באַהאַנדלט אין זײַן באַקאַנטן קאָמיק „ישׂראל־מאַן און גלות־ייִנגל‟, וואָס איז לכתּחילה דערשינען אין 2008. דער קאָמיק באַווײַזט אַ שמועס צווישן דעם אידעאַלן ישׂראלי סופּערהעלד „ישׂראל־מאַן‟ און אַ נעבעכדיקן גלות־ייִד - „גלות־ייִנגל‟, וועלכע איז צוזאַמענגעשטעלט פֿון אַנטיסעמיטישע סטערעאָטיפּן, וואָס זענען געווען פּאָפּולער צווישן די ציוניסטן. בשעתן שמועס הייבט דער „גלות־ייִנגל‟ אָן צו פֿאַרשטיין, אַז „ישׂראל־מאַן‟ איז אַליין אַן אַנטיסעמיט, אָבער ער האָט מורא דאָס אויסצודריקן פֿאַרן „סאַברע‟, און שלאָגט זיך על־חטא פֿאַרן טראַכטן אַזוי.

בעתן פּאַנעל אינעם „מוזיי פֿון דער ייִדישער ירושה‟ האָט אלי וואַלי דערקלערט, אַז ער איז „שטאָלץ מיט דער וועלטלעכער ייִדישער קולטור־טראַדיציע, און איך האָף, אַז איך קען איר העלפֿן ווײַטער אָנגיין‟. אלי האָט אויך דערקלערט, אַז אַ סך פֿון זײַנע קאָמיקס זענען אינספּירירט פֿון „פֿילם־נאָיר‟, אַ זשאַנער, וואָס ער האַלט, איז שטאַרק פֿאַרבונדן מיט דער ייִדישער געשיכטע, ווײַל אַ סך פֿון אירע גרעסטע רעזשיסאָרן און סצענאַר־שרײַבער זענען געווען דײַטשישע ייִדן, וועלכע האָבן געמוזט פֿאַרלאָזן דײַטשלאַנד צוליב דעם אויפֿקום פֿון היטלער. וואַלי האָט דערקלערט, אַז דער זשאַנער באַהאַנדלט די העלדן, וועלכע דאַרפֿן זיך שטעלן קעגן בייזע כּוחות, וואָס זענען גרעסער פֿון זיי.

אין אַ סעריע פֿון זײַנע „נאָיר־קאָמיקס‟, וואָס איז דערשינען אינעם Forward, דאַרף דער העלד, דער סאָציאָלאָג „באַקי שוויץ‟, מאַכן אַ סאָציאָלאָגישע אויספֿאָרשונג, כּדי אויסצוגעפֿינען פֿאַר וואָס ווילן די יונגע אַמעריקאַנער ייִדן פֿאַרלאָזן די ייִדישע קהילה. נאָך דעם, ווי שוויץ אַנטדעקט דעם פֿאַקט, אַז ישׂראל ווערט פֿאָרגעשטעלט ווי דער סאַמע וויכטיקסטער טייל פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער אידענטיטעט און דערמיט טרײַבט ער אַוועק אַ סך יונגע ייִדן, טוען די ייִדישע פֿירער אַלץ מעגלעך צו שטערן זײַן אַרבעט.

כאָטש ליאַנאַ פֿינק און אלי וואַלי באַהאַנדלען גאָר באַזונדערע טעמעס און באַציִען זיך צו זייער קונסט מיט פֿאַרשידענאַרטיקע פֿילאָסאָפֿישע פּערספּעקטיוון, שטייען ביידע קינסטלער בײַם סאַמע אויבן־אָן פֿון דער הײַנטיקער ייִדישער קאָמיקס־קונסט. בעת אַ שמועת נאָך דער פּראָגראַם, האָבן ביידע פֿון זיי אויסגעדריקט זייער אָפּטימיזם וועגן דער צוקונפֿט פֿונעם זשאַנער.