די ייִדישע יוגנט פֿאַרן חורבן

Jewish Youth Before the Holocaust

יונגע מיטגלידער פֿון „השומר הצעיר‟ אין קרעמניץ, פּוילן, אַרום 1938
יונגע מיטגלידער פֿון „השומר הצעיר‟ אין קרעמניץ, פּוילן, אַרום 1938

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published May 04, 2014, issue of May 23, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ווי איר זעט, בין איך פֿאַרליבט אין אונדזער פֿאָלק מיט אַלע אונדזערע פּגימות, מיט אַלע אונדזערע חילוקי־דעות. און דער עיקר בין איך פֿאַרליבט אין דער שפּראַך אויף וועלכער איך קען אויסדריקן אַלע מײַנע אָפּשאַצונגען פֿון שיינקייט און טיפֿקייט פֿון אונדזער לשון.

בײַ מיר גופֿא געפֿינען זיך קאָפּיעס פֿון אַרום צען פֿון די אָריגינעלע אויטאָביאָגראַפֿיעס, כאַפּ איך אַרויס בלויז אַ שטיקעלע פֿון איינער, אויף צו טיילן זיך מיט אײַך. דאָ וועלן מיר זיך באַקענען מיט אַ יונגערמאַן וואָס איז מסתמא שוין הײַנט אין טיפֿן, טיפֿן עלטער. און אָט וואָס ער שרײַבט, איך כאַפּ אַרויס אין מיטן פֿון דעם וואָס ער האָט צו זאָגן:

“צו צוועלף האָט מיך דער ברודער אַראָפּגענומען צו זיך אין דער ישיבה אין גראָדנע. איך האָב שוין דאַן געלערנט פֿאַר זיך, אָן אַ רבין, גמרא און תּוספֿות און אַנדערע מפֿרשים.

דאָ אין דער ישיבה בין איך אַרײַנגעפֿאַלן אין אַן אַנדער וועלט. איך בין געוואָרן גײַסטיק און עקאָנאָמיש זעלבסטשטענדיק. איך פֿלעג אַלע חודש באַקומען פֿון דער ישיבֿה אַ פּענסיע און אַליין דאַרפֿן אויסקאָמבינירן אַז דאָס זאָל מיר גענוגענען אויף אַלע באַדערפֿענישן. אין ישיבה פֿלעגט מען דאַרפֿן לערנען פֿון אַכט פֿרי ביז צען אָוונט, מיט אַן איבעררײַס פֿון אַ שעה און אַ האַלב פֿרישטיק און מיטאָג.

אַ האַלבע שעה פֿאַרן גיין אַהיים פֿלעגט מען לערנען מוסר און מאַכן אַ חשבון הנפֿש, דאָס הייסט, מען פֿלעגט זיך זעלבסט אָפּגעבן רעכענונג פֿון דעם וואָס מען האָט געטאָן און געטראַכט אין משך פֿון פֿאַרלאָפֿענעם טאָג.

מוסר פֿלעגט מען לערנען מיט אַ ספּעציעלן וויינענדיקן קול און אַנדערע תּלמידים פֿלעגן צוליב זייערע עבֿירות זיך דערבײַ גוט צעוויינען אויף אַ קול.

אַזוי האָט מיר די ישיבה אויסגעלערנט צו וועגן און מעסטן יעדער טאַט אן מחשבה און שטענדיק צו וויסן ווי איך האַלט אין דער וועלט. דאָס אַליין האָט שוין דעריבער געווירקט, אַז מײַן דורכשניטס־שטימונג איז געוואָרן אַ פּעסימיסטישע, ווי בײַ אַלע ישיבֿה־בחורים פֿון די ליטווישע ישיבֿות.

דאָס שטענדיקע קאָנטראָלירן זיך וואָס ברענגט צו זעלבסט־פֿאָרוווּרף, רויבט אַוועק בײַם מענטשן זײַן מוט און זעלבסט־ווירדיקייט און מאַכט אים פֿאַר אַ שוואַרץ־זעער, טראָץ אַלע זײַנע פֿרומקייטן און אמונה.

דער הדרת־פּנימדיקער געשטעל פֿון משגיח און הויפּטזעכלעך זײַנע רעליגיעז־פֿילאָסאָפֿישע מוסר שמועסן, האָבן אויף מיר געמאַכט אַ קאָלאָסאַלן אײַנדרוק.

איך בין געוואָרן פֿרום ווי אַ ספֿר־תּורהלע. איך פֿלעג כּסדר טראַכטן וועגן גאָט און איבער דער אייביקער ליידיקייט פֿון זײַן פֿאַרנעם…

איך פֿלעג נאָכפֿאָרשן דעם גאַנג פֿון דער שלעכטער וועלט־אָרדענונג, און דאָס זיך ערקלערן אַלץ אַ פּועל־יוצא פֿון אונדזער זינדיקייט.