די וועלט פֿון שלום אַשס ראָמאַנען

The Universe of Sholem Asch‘s Novels


פֿון דובֿ־בער קערלער

Published May 11, 2014, issue of June 06, 2014.

Magdalena Sitarz, Literature as a Medium for Memory: The Universe of Sholem Asch’s Novels, Peter Lang International Academic Pubishers: Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien, 2013. 379 pp.

“שלום אַש האָט גרויסע פֿאַרדינסטן פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור, וואָס מע קאָן זיי ניט אַוועקמאַכן מיט דער האַנט”. אַן ערך אַזוי האָט אַמאָל געזאָגט מײַנער אַ גרויסער לערער ע”ה, וועלכער פֿלעג ניט זעלטן אויסדריקן גאָר שאַרפֿע אַנטיפּאַטיע, אַפֿילו זילזול צו דעם שרײַבערס שאַפֿונג.

פֿון אַ ריי ייִדישע שרײַבער און ליטעראַטור־קענער איז מיר דורך די יאָרן אויסגעקומען צו הערן פֿאַרשידענע אָפּשאַצונגען פֿון שלום אַש. איין טייל – שטאַרק פּאַָזיטיווע, דער אַנדערער – ביז גאָר קריטישע. קיין פּאַרעווע האָבן זיך ניט פֿאַרגעדענקט, און דאַכט זיך, אַז די איינציקע גוט־באַלאַנסירטע קריטיק האָב איך געהערט אין די מיט-1990ער פֿון דעם דעמאָלט שוין 90־יעריקן מרדכי צאַנין אין תּל־אָבֿיבֿ. עס רעדט זיך דאָ וועגן אַלגעמיינע אָפּשאַצונגען, ניט וועגן די ביטערע און גוט באַקאַנטע וויכּוחים אַרום זײַנע “קריסטאָלאָגישע” ראָמאַנען.

עס האָט זיך געדאַכט, אַז מ’האָט שוין גענומען כּמעט ווי אין גאַנצן פֿאַרגעסן אין דעם “פֿונדעסטוועגן פֿאַרדינסטפֿולן” שרײַבער; אין יעדן פֿאַל אין דער ענגליש־רעדנדיקער וועלט, וווּ ער איז, אַדאַנק די איבערזעצונגען פֿון זײַנע ווערק אויף ענגליש, געוואָרן שיִער ניט דער איינציקער “וועלט באַרימטער” יִידישער שרײַבער. דערנאָך איז דער אינטערעס בײַ די הײַנטיקע פֿאָרשער אַ ביסל אויפֿגעלעבט געוואָרן אין זכות פֿון דער קאָנפֿערענץ, וואָס נאַנעט שטאַל האָט אײַנגעאָרדנט אין יעיל־אוניווערסיטעט אין 2000, און אין 2004 איז טאַקע אַרויס אַ באַנד מיט די מאַטעריאַלן און פֿאָרשונגען, וועלכע מע האָט פּרעזענטירט אויף יענער קאָנפֿערענץ. נאָר קיין סך נײַס וועגן אַשן איז זינט דעמאָלט ניט אויסגעקומען צו זען. גראָד אין זײַן וויגלאַנד, אין פּוילן, איז יאָ פֿאַראַן אַן אינטערעס.

ניט לאַנג צוריק איז אָנגעקומען אַ שפּאָגל־נײַ בוך, אַ גרינטלעכע מאָנאָגראַפֿיע פֿון דער פּוילישער פֿאָרשערין מאַגדאַלענאַ סיטאַזש פֿון קראָקע. ס’איז אַן אַרומנעמיקע באַהאַנדלונג, געווידמעט שלום אַשס ראָמאַנען, און ס’הייסט “ליטעראַטור ווי אַ מעדיִום פֿון געדענקשאַפֿט”. דאָס איז דער ענגלישער נוסח פֿון איר אויספֿאָרשונג, וועלכע איז אַרויס אויף פּויליש נאָך אין 2010.

דאָס בוך באַשטייט פֿון דרײַ טיילן. דער ערשטער און דער גרעסטער איז טאַקע געווידמעט דער הויפּט־טעמע “ליטעראַטור ווי אַן אויסדרוק און אַ פֿאַרקערפּערונגק־געביט פֿון זכּרון” ובפֿרט פֿון דעם אַזוי־גערופֿענעם קאָלעקטיוון זכּרון. דער צווייטער טייל, וואָס האָט אויך אַ שײַכות צו דער זכּרון־טעמע, אָבער דאָך שטייט ער אַ ביסל אָן אַ זײַט, איז אַ באַזונדער קאַפּיטל, וואָס באַהאַנדלט די פֿראַגע, צי שלום אַש איז אַ פּוילישער שרײַבער (און אַזוי הייסט עס טאַקע, מיט אַ פֿראַגע־צייכן: “אַ פּוילישער מחבר?”). צום סוף, נאָכן לעצטן סך־הכּל־קאַפּיטעלע, “שלום אַש אַלס כראָניקער פֿון זכּרון”, קומט דער דריטער טייל, וואָס באַשטייט פֿון אַ פּרטימדיקער ביבליאָגראַפֿיע פון שלום אַשס ראָמאַנען, און דערנאָך פֿון אַ ריי אַנדערע ווערק זײַנע אויף ייִדיש און איבערזעצונגען אויף פּויליש, ענגליש, דײַטש און פֿראַנצויזיש — אַ גאַנצע ריי אייראָפּעיִשע שפּראַכן, ווי אויך אַ גרינטלעכע פֿיל־שפּראַכיקע ביבליאָגראַפֿיע פֿון די ביז־איצטיקע פֿאָרשונגען, אָפּהאַנדלונגען און פּובליקאַציעס וועגן דעם שרײַבער.