שפּילן מיט גענעטישע „צירופֿי־אותיות‟?

Playing God with Genetic Alphabet?

אַ קליינער פֿראַגמענט פֿון דייוו גרינס רעפּליקאַטאָר אינמיטן דעם רעפּליקאַציע־פּראָצעס אין קאָנווייס „לעבן‟.
Yoel Matveyev
אַ קליינער פֿראַגמענט פֿון דייוו גרינס רעפּליקאַטאָר אינמיטן דעם רעפּליקאַציע־פּראָצעס אין קאָנווייס „לעבן‟.

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published May 15, 2014, issue of June 06, 2014.

אין דער תּורה שטייט געשריבן, אַז ווען דער אייבערשטער האָט באַשאַפֿן די ערשטע לעבעדיקע באַשעפֿענישן אויפֿן דריטן טאָג פֿון מעשׂה־בראשית, האָט ער געזאָגט: „תּדשא האָרץ דשא עשׂבֿ מזריע זרע, עץ פּרי עושׂה פּרי למינו‟ — זאָל די ערד אַרויסגראָזן גראָזן; קרײַטעכץ, וואָס גיט אַרויס זאָמען; פֿרוכטביימער, וואָס טראָגן פֿרוכט אויף דער ערד לויט זייערע מינים.

אַזוי זעצט איבער דעם פּסוק יהושע-שלמה בלומגאַרטען, באַקאַנט אונטערן פּסעוודאָנים יהואש. אין דער אמתן, איז דער לשון־קודשדיקער אָריגינעל טיפֿער און דערמעגלעכט אַ סך פֿאַרשיידענע אָפּטײַטשן. למשל, מע קאָן זאָגן, אַז דאָס זעלטענע וואָרט „דשא‟ שליסט אײַן נישט בלויז גראָזן, נאָר אויך אַזעלכע פּרימיטיווע אָרגאַניזמען, ווי באַקטעריעס. לויט דער הײַנטיקער וויסנשאַפֿט, האָבן די ערשטע איין־צעליקע בלוי־גרינע ים־געוויקסן פּראָדוצירט דעם זויערשטאָף, צוליב וועלכן דאָס לעבן האָט געקאָנט זיך אַנטוויקלען אויף אונדזער פּלאַנעט.

די לעבעדיקע אָרגאַניזמען זענען, ווי עס שטייט אינעם פּסוק, מסוגל זיך צו מערן לויט זייערע מינים. על־פּי־קבלה, זענען די אותיות פֿונעם דערמאָנטן פּסוק פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אינעם געהיימען קאָד — „צירופֿי־אותיות‟ — וואָס שטעקט אין אַלע לעבעדיקע באַשעפֿענישן. ווי ס׳איז באַקאַנט, איז אין די לעבעדיקע צעלן טאַקע פֿאַרשריבן דער גענעטישער קאָד, צוליב וועלכן די בריות שיידן זיך אונטער איינע פֿון דער צווייטער. צי קאָנען די מענטש זיך אויך באַטייליקן אינעם קאָסמיש־געטלעכן „פּראָגראַמירונג־פּראָצעס‟? און אויב יאָ, צי איז עס כּדאַי צו טאָן?

דער טערמין „דאָס קינסטלעכע לעבן‟ מיינט, געוויינטלעך, אַזעלכע קאָמפּיוטער־פּראָגראַמען, וואָס זענען מסוגל זיך צו מערן, עוואָלוציאָנירן און זיך אויפֿפֿירן אינמיטן אַ קאָמפּיוטער, ענלעך צו אַ לעבעדיקער באַשעפֿעניש. די פֿאָרשונגען אינעם דאָזיקן געביט העלפֿן צו פֿאַרשטיין בעסער פֿאַרשיידענע נאַטירלעכע פּראָצעסן. אַחוץ דעם, קאָנען זיי זײַן טשיקאַווע מוח־געניטונגען.

איין באַקאַנטער בײַשפּיל פֿון אַזעלכע פּראָגראַמען זענען געוויסע קאָמפּליצירטע מינים קאָמפּיוטער־ווירוסן. אַ סך הײַנטיקע ביאָלאָגן באַטראַכטן אָבער אַפֿילו די עכטע ווירוסן נישט ווי לעבעדיקע אָרגאַניזמען, ווײַל זיי פֿירן זיך אויף ווי מעכאַנישע רעפּליקאַטאָרס — אַ מין נאַטירלעכע מאַשינען, וואָס טראָגן אין זיך אַן אייגענעם גענעטישן קאָד, אָבער קאָנען עקזיסטירן נאָר אינמיטן אַן עכטן לעבעדיקן אָרגאַניזם. פֿונדעסטוועגן, הייבן זיך אָן די זוכענישן פֿונעם קינסטלעכן לעבן פֿון אַזעלכע גענוג פּשוטע זיך־מערנדיקע פּראָגראַמען.

אינעם יאָר 1970, האָט דער ענגלישער מאַטעמאַטיקער דזשאָן קאָנוויי אויסגעטראַכט אַ פּשוטע שפּילערײַ מיטן נאָמען „לעבן‟ (Game of Life). מע שפּילט עס אויף אַ פֿיר־עקיק פֿעלד פֿון צעלן, וואָס קאָנען זײַן „לעבעדיק‟ אָדער „טויט‟. די צעלן אַנטוויקלען זיך לויט געוויסע גאַנץ פּשוטע כּללים; לויט דער צאָל פֿון די בשכנותדיקע צעלן, קאָנען זיי בלײַבן „לעבעדיק‟, „געבוירן ווערן‟ אָדער „אָפּשטאַרבן‟.

אין פֿאַרגלײַך מיט אַנדערע שפּילערײַען, איז דער צוועק פֿון קאָנווייס „לעבן‟ נישט אַ פֿאַרמעסט, נאָר אַ פֿאָרשונג פֿון נײַע צעל־סטרוקטורן, וואָס אַנטוויקלען זיך אויף אַ חידושדיקן אופֿן. צום בײַשפּיל, קאָן מען אָנצייכענען אַ „ביקס‟, וואָס שיסט אַרויס „גלײַדערס‟ — פּשוטע קאָמבינאַציעס פֿון פֿינף צעלן, וואָס זענען מסוגל צו „פֿליִען‟ איבערן פֿעלד ווי קליינע עראָפּלאַנען.

דער רעפּליקאַציע־מעכאַניזם פֿון די געוויינטלעכע „קישקע־באַקטעריעס‟
Wiki Commons
דער רעפּליקאַציע־מעכאַניזם פֿון די געוויינטלעכע „קישקע־באַקטעריעס‟

במשך פֿון צענדליקער יאָר, איז געבליבן נישט קלאָר, צי מע קאָן שאַפֿן אין קאָנווייס שפּיל עפּעס, וואָס דערמאָנט טאַקע אינעם אמתן „לעבן‟ — דהײַנו, אַ סטרוקטור, וואָס קאָפּירט זיך אַליין און מערט זיך אויפֿן פֿעלד. מיט עטלעכע חדשים צוריק, האָט דייוו גרין, אַ געניטער ליבהאָבער און פֿאָרשער פֿון קאָנווייס שפּיל, טאַקע געלייזט די דאָזיקע קשיא. די קלענערע ווערסיע פֿון זײַן „רעפּליקאַטאָר‟ שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ ריזיקע נעץ פֿון 145,306 „לעבעדיקע‟ צעלן, על־פּי־רובֿ „גלײַדערס‟, וואָס ווערן פֿאַרטאָפּלט נאָך איבער 237 מיליאָן אַנטוויקלונג־טריט.

קאָנווייס שפּיל איז נישט בלויז אַ טשיקאַווע לאָגישע מוח־געניטונג, נאָר אַ וויכטיקער בײַשפּיל פֿון צעל־אויטאָמאַטן — אַ גרויס געביט פֿון פֿאָרשונגען אין מאַטעמאַטיק און קאָמפּיוטערײַ, וואָס ווערט אויסגענוצט אין אַ צאָל פּראַקטישע ספֿערעס פֿון וויסנשאַפֿט און איז פֿאַרבונדן מיט יסודותדיקע פֿילאָסאָפֿישע פֿראַגעס. דער גאַנצער אוניווערס קאָן באַטראַכט ווערן ווי אַ ריזיקער קאָמפּיוטער, וווּ עס גייט אָן אַ מער קאָמפּליצירטע ווערסיע פֿון אַזאַ צעל־שפּיל.