בערדיטשעװ אין טעאַטער און אין לעבן

Berdichev on Stage and in Life

טאַטיאַנאַ אָרלאָוואַ (רעכטס) שפּילט רחל קאַפּצאַן, די הויפּט־ראָלע אין דער פּיעסע „בערדיטשעוו”.
Courtesy of the Mayakovsky Theater
טאַטיאַנאַ אָרלאָוואַ (רעכטס) שפּילט רחל קאַפּצאַן, די הויפּט־ראָלע אין דער פּיעסע „בערדיטשעוו”.

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 15, 2014, issue of July 04, 2014.

די מאָדערנע ייִדישע קולטור האָט צװײ מידות, װאָס מען קאָן אָנרופֿן אַן „עטנאָגראַפֿישע‟ און אַ „מעטאַפֿיזישע‟. די ערשטע איז שייך דעם גשמיות פֿונעם רעאַלן פֿאָלקסלעבן מיט אַלע פּישטשעװקעס און איז דורכגעזאַפּט מיט זאַפֿטיקן פֿאָלקלאָר. די צווייטע גיט זיך אָפּ מיט רוחניות, זי באַטראַכט הױכע פֿילאָסאָפֿישע מדרגות און איז אײַנגעװאָרצלט אינעם תּנ״ך, תּלמוד, מדרש, קבלה און חסידות. די בעסטע שרײַבער און קינסטלער, אַזעלכע װי מענדעלע, שלום־עליכם, פּרץ, עגנון, שאַגאַל זײַנען געװען בכּוח אָנצוזעטיקן זײערע װערק מיט די בײדע מידות.

אין דער ליטעראַטור איז אַזאַ מין סינטעטישע פֿאַראײניקונג פֿון גשמיות און רוחניות מעגלעך, װען מען שאַפֿט אױף אַ ייִדישער שפּראַך, װאָס פֿאַרמאָגט די געהעריקע לינגװיסטישע רעסורסן סײַ פֿאַר פּרטימדיקע עטנאָגראַפֿישע שילדערונגען, סײַ פֿאַר טיפֿע מעטאַפֿיזישע חקירות. דװקא דערפֿאַר איז דער באַגריף פֿון אַ ייִדישער קולטור אױף אַ ניט־ייִדישער שפּראַך פּראָבלעמאַטיש. רוסיש, ענגליש, פּױליש אָדער דײַטש זײַנען, אַװדאי, זײער רײַך אין אױסדריק-מיטלען, נאָר זײערע מעגלעכקײטן פֿאַר באַהאַנדלען ייִדישקײט זײַנען אָרעם. אױסנאַמען טרעפֿן זיך זעלטן, און אײנע פֿון זײ איז די פּיעסע „בערדיטשעװ‟ פֿונעם רוסיש־ייִדישן שרײַבער פֿרידריך גאָרענשטײן.

גאָרענשטײן איז געבױרן געװאָרן אין קיִעװ אין 1932 און נאָך דער מלחמה איז ער פֿאַרבליבן אַ יתום: זײַן פֿאָטער איז אומגעקומען אין „גולאַג‟, און זײַן מאַמע איז געשטאָרבן אין דער עװאַקואַציע. ער איז אױפֿגעװאַקסן אין דער משפּחה פֿון זײַן מומע, דערנאָך האָט ער זיך געלערנט אין דנעפּראָפּעטראָװסק, און שפּעטער געלעבט אין מאָסקװע. זײַנע ליטעראַרישע װערק האָט מען כּמעט ניט געדרוקט אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, און ער האָט פֿאַרדינט אױף אַ שטיקל ברױט מיט שרײַבן סצענאַרן פֿאַר פֿילמען. „בערדיטשעװ‟ איז אַרױס צום ערשטן מאָל אין ישׂראל אין 1975, און ערשט איצט איז די דאָזיקע פּיעסע אױפֿגעפֿירט געװאָרן אין טעאַטער.

גאָרענשטײן איז געװען אַ בײזער ייִד, און „בערדיטשעװ‟ איז פֿול מיט זידלערײַ און סקאַנדאַלן. עס זײַנען ניטאָ קײן „פּאָזיטיװע‟ פּערסאָנאַזשן. די צענטראַלע פֿיגורן, רחל לוצקאַיאַ (מיטן מײדלישן נאָמען קאַפּצאַן) און איר שװעסטער זלאָטע, רעדן אױף אַ מאָדנער רוסישער שפּראַך, װאָס באַשטײט פֿון ייִדישע זידלװערטער איבערגעזעצט בוכשטעבלעך אױף רוסיש. דערבײַ זײַנען בײדע שװעסטער טראַגישע פּערזענלעכקײטן. זײ האָבן פֿאַרלױרן זײערע קרובֿים בעת דער מלחמה און זײַנען ניט בכּוח גובֿר צו זײַן די פּסיכאָלאָגישע טראַװמע. מען רעדט ניט קײן סך װעגן דעם חורבן, אָבער די דאָזיקע טעמע בלײַבט די צענטראַלע אין דער פּיעסע.