בערדיטשעװ אין טעאַטער און אין לעבן

Berdichev on Stage and in Life

טאַטיאַנאַ אָרלאָוואַ (רעכטס) שפּילט רחל קאַפּצאַן, די הויפּט־ראָלע אין דער פּיעסע „בערדיטשעוו”.
Courtesy of the Mayakovsky Theater
טאַטיאַנאַ אָרלאָוואַ (רעכטס) שפּילט רחל קאַפּצאַן, די הויפּט־ראָלע אין דער פּיעסע „בערדיטשעוו”.

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 15, 2014, issue of July 04, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

גאָרענשטײן האָט ניט קײן רחמנות אױף זײַנע כאַראַקטערן. זײ זײַנען קלײנע מענטשעלעך מיט קלײנע השׂגות, און זײער אײנציקע דאגה איז אָפּצוהיטן דאָס װױלזײַן פֿון זײערע משפּחות. „בערדיטשעװ‟ איז אפֿשר דער סאַמע פּינקטלעכער עטנאָגראַפֿישער פּאָרטרעט פֿונעם סאָװעטישן ייִדישן לעבן אין דער פּראָװינץ, אָבער דאָס איז בלױז אײן צד פֿונעם דאָזיקן װערק. רחל לוצקאַיאַ פֿאַרקערפּערט אין זיך דעם גשמיות־אַספּעקט. און אױף דער רוחניות־זײַט שטײט איר פּלימעניק װיליע, װאָס איז גאָרענשטײן אַלײן.

די האַנדלונג פֿון דער פּיעסע געדױערט דרײַסיק יאָר פֿון 1945 ביז 1975. דאָס איז אַ כראָניק פֿון דער ירידה פֿונעם ייִדישן בערדיטשעװ, װאָס סימבאָליזירט דאָס גאַנצע רוסישע ייִדנטום. צום סוף, קומט װיליע צוריק פֿון מאָסקװע קײן בערדיטשעװ און האַלט אַ דרשה, װאָס איז דער תּמצית פֿונעם מעטאַפֿיזישן אינהאַלט פֿון דער פּיעסע. בערדיטשעװ איז אַ מיאוסע חורבֿה, אָבער דאָס איז דאָס אײנציקע מאַטעריעלע רעשט פֿונעם אַמאָליקן גרױסן און פּרעכטיקן בית־המקדש; און איצט פֿאָרט מען אַריבער פֿון אָט דער חורבֿה אין „מעבלירטע צימערן‟, װוּ עס װעט אָפּשטאַרבן דער לעצטער זכר פֿונעם נאַציאָנאַלן עבֿר.

גאָרענשטײן האָט, אַװדאי, גוט געקענט ייִדיש, אָבער איז מסתּמא ניט געװען באַהאַװנט אין דער ייִדישער ליטעראַטור. צוליב זײַן שטאַרקן קינסטלערישן חוש האָט ער באַװיזן אָנצושרײַבן אַ דראַמאַטיש מײַסטערװערק, װאָס געהערט פֿולשטענדיק צו דער ייִדישער ליטעראַרישער טראַדיציע. אין „בערדיטשעװ‟ הערן זיך אָפּקלאַנגען פֿון עטינגער און אַקסענפֿעלד, פֿון מענדעלע, שלום־עליכם און פּרץ. „בערדיטשעװ‟ האָט אָבער אײן פּראָבלעם, פּונקט װי די דראַמאַטישע װערק פֿון דער השׂכּלה־תּקופֿה: עס איז זײער שװער אױפֿצופֿירן די פּיעסע אױף דער בינע. אין 1975, װען די פּיעסע איז צום ערשטן מאָל אַרױס, האָט מען אַפֿילו ניט געחלומט, אַז עס װעט קומען אַ צײַט, װען אַזאַ מין פּיעסע װעט מען לאָזן שפּילן אין אַ צענטראַלן מאָסקװער טעאַטער.

סוף־כּל־סוף, איז די צײַט געקומען, און דער יונגער רוסישער רעזשיסאָר ניקיטאַ קאָבעלעװ האָט טאַקע אױפֿגעפֿירט „בערדיטשעװ‟ אינעם מאָסקװער מאַיאַקאָװסקי־טעאַטער. דער ספּעקטאַקל האָט אַ סך מעלות: די יונגע אַקטיאָרן שפּילן מיט אַ ברען, די דעקאָראַציעס שפּיגלען אָפּ גענױ די אַטמאָספֿער פֿון יעדן יאָרצענדליק. און מען האָט געפֿונען אַ פּאַסיקן דראַמאַטישן טאָן איבערצוגעבן דעם אינטעלעקטועלן תּמצית פֿון דער דראַמע.

װאָס עס פֿעלט דאָ לגמרי איז דער עטנאָגרפֿישער טעם. די רוסישע אַקטיאָרן זײַנען אױסגעשולט געװאָרן אין דער קלאַסישער טראַדיציע פֿון סטאַניסלאַװסקיס שול. זײער אַרויסרײד איז רײן און קלאָר, להיפּוך צו דעם אַרויסרייד־סטיל פֿון גאָרענשטײנס פּערסאָנאַזשן. דער רעזשיסאָר האָט זיך באַמיט אױסצומײַדן דעם װוּלגאַרן קיטש פֿון נאָכמאַכן דעם „ייִדישן‟ אַקצענט, אָבער עס האָט זיך אים ניט אײַנגעגעבן צו שאַפֿן דעם עפֿעקט פֿון רעאַלן לעבן. הײַנט איז שװער צו געפֿינען אין מאָסקװע מענטשן, װאָס קאָנען רעדן רוסיש מיטן עכטן בערדיטשעװער אַקצענט, אָבער אָן אַזאַ מין אַרױסרײד, אינטאָנאַציע און ריטעם, פֿאַרלירט גאָרענשטײנס טעקסט זײַן טעם. עס בלײַבט אַ קאָפּיע פֿונעם פֿאַרלױרענעם אָריגינאַל — אין פֿולן הסכּם מיט װיליעס טרױעריקער דרשה.