ייִדיש אויף יענער וועלט

Yiddish and the Afterlife


פֿון לייזער בורקאָ

Published June 15, 2014, issue of July 04, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

דאָס אָרט זעט מסתּמא אויס ווי אַ גרויסע קאַפֿעטעריע מיט אַ סך טישן, וווּ צדיקים און קדושים פֿון פֿאַרשיידענע סאָרטן זיצן און שעפּן נחת־רוח. די פֿרומע ייִדן, דאַרף מען אָננעמען, לערנען דאָרט תּורה, אָבער די פֿרײַע ייִדן שפּילן זיך מסתּמא אין „פּינאָקל‟ און „פּויקער‟, אָדער זיי קריגן זיך וועגן פּאָליטיק, אַזוי ווי בײַם לעבן. אַז מע נעמט אין באַטראַכט די גרויסע צאָל ייִדישע אַרטיסטן, שרײַבער, און קולטור־טוער, וואָס זײַנען אומגעקומען, דאַרפֿן די פֿרײַע ייִדן דאָרט האָבן זייער אַן אָנגעזעטיקט קולטור־לעבן.

אַפֿילו פֿאַר יענעם סטודענט, וואָס האָט ספֿקות, צי ער וועט טאַקע אָנגענומען ווערן אין גן־עדן, איז כּדאַי זיך אויסצולערנען ייִדיש. קודם־כּל, איז גאָט אַ רחום־וחנון און מע דאַרף גלייבן, אַז מע וועט, סוף־כּל־סוף, אָנקומען צו יענע הימלישע קאָרטן־שפּילער. אַפֿילו אין ערגסטן פֿאַל, אויב מע ווערט פֿאַרשיקט אין גיהנום, קען מען פֿאָרט מיט ייִדיש זיך געבן אַן עצה. ווײַל פּונקט ווי ייִדיש צווישן די אײַנוווינער פֿון גן־עדן, רעדן אַ סך פֿאַרמישפּטע אין גיהנום — דײַטש. צענדליקער מיליאָנען נאַציס, מיליטאַריסטן, דעספּאָטן, קאָלאָניזאַטאָרן, קרייצפֿאָרער, ריטער און באַרבאַרן פֿון אַלע מינים האָבן זיך באַזעצט דאָרט אונטן אין משך פֿון די הונדערטער יאָרן. די ערשטע שפּראַך אויף די שילדן און מעלדונגען אויף די פֿײַערדיקע ווענט מוז זײַן דײַטש, מסתּמא, געדרוקט מיט גרויסע גאָטישע אותיות. און אַז מע קען שוין ייִדיש, איז ניט שווער זיך צו ספּראַווען מיט דײַטש.

דעריבער דאַרפֿן די סטודענטן צולייגן קאָפּ און טראַכטן פּראַקטיש וועגן דער פֿראַגע, וואָסער שפּראַך זיך צו לערנען אין אוניווערסיטעט. ס׳איז אַ פֿראַגע פֿון לעבן און טויט — און פֿון לעבן נאָכן טויט. זאָלן זיי פּלאַנירן פֿון פֿריִער, און ניט וואַרטן ביז מע קומט אויפֿן עולם־האמת און זעט — אַז מע האָט געדאַרפֿט זיך אויסלערנען ייִדיש.