ייִדיש־וועלט

דאָס נײַע ייִדישלאַנד: מינכן און עלזאַס

The New Yiddishland: Munich and Alsace

פֿון איציק גאָטעסמאַן

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

עטלעכע טעג האָב איך פֿאַרבראַכט מיט דער זינגערין לויקאַ טשאַטשקעס און איר מאַן אַנדריי קאָסמיצקי, וועלכע פֿירן אָן מיט אַ רײַזע־ביוראָ — „וואַליזקע‟, וואָס שטעלט דעם טראָפּ אויף דער ייִדישער געשיכטע און קולטור איבער דער וועלט. אַ שפּאַציר אין שטראַסבורג מיט אַנדרייען איז נישט סתּם אַ שפּאַציר; ער קען אַלע אינטערעסאַנטע פֿאַקטן און פּרטים פֿון יעדער גאַס, געסל און הויז. אָבער צו זײַן אַ געניטער, פּראָפֿעסיאָנעלער וועגווײַזער ווי אַנדריי, דאַרף מען נישט בלויז גוט קענען די פֿאַקטן, נאָר אויך זיי איבערגעבן מיט אַ באַגײַסטערונג, וואָס שטעקט אָן דעם צוהערער.

ער האָט אַ מאָל גערעדט אויף פֿראַנצייזיש פֿאַר אונדזער גרופּע, און איין פֿראַנצייזיש וואָרט האָט זיך איבערגעחזרט, ביז ס’איז געוואָרן אַ מאָטיוו אין זײַן פֿאָרשטעלונג פֿון דער עלזאַסער ייִדישער געשיכטע — „מאַלורוזמאָן‟ — „צום באַדויערן‟. עס האָט זיך געדאַכט, אַז יעדער קאַפּיטל פֿון דער ייִדישער עלזאַסער געשיכטע האָט זיך געענדיקט מיט דעם „מאַלערוזמאָן‟.

שבת־צו־נאַכטס איז אַ ייִדיש־גרופּע זיך צונויפֿגעקומען בײַ לויקען און מיר האָבן געקוקט דעם פֿילם „דער דיבוק‟; איך האָב גערעדט וועגן דעם פֿילם, פּיעסע, און דיבוקים אינעם ייִדישן פֿאָלקלאָר. בײַ דער פֿאַרזאַמלונג האָב איך זיך באַקענט מיט אַן עלזאַסער ייִד, וועלכער, ווי זײַן „צווייטע קאַריערע‟, האָט זיך גענומען צו דער פּרנסה פֿון זײַנע עלזאַסער אָבֿות אין אַ דאָרף, און פֿאַרקויפֿט אַלטוואַרג — אַ באַקאַנטע ייִדישע פּרנסה אויך דאָ אין אַמעריקע.

זונטיק אין דער פֿרי האָט די ייִדיש־גרופּע זיך געטראָפֿן צו הערן מײַן צווייטן רעפֿעראַט וועגן פֿאָלקלאָר, און מיר זענען נאָך דעם געפֿאָרן אויף אַ טור פֿון ייִדישן עלזאַס, אָנגעפֿירט פֿון אַנדריי. צום סוף פֿונעם טור איז מען געגאַנגען הערן אַ קאָנצערט פֿון ייִדישע און קלאַסישע וואָקאַלע קאָמפּאָזיציעס אויפֿגעפֿירט פֿון דער גרופּע „ל’אַנסאַמבל וואָקאַל העברעיִקאַ” אין אַן אַלטער עלזאַסער סינאַגאָגע אינעם דאָרף אָבעניי. טשאַטשקעס איז געווען איינע פֿון די אַכט זינגערס, און דער דיריגענט איז געווען, ווי זי, אַ ייִד פֿון דרום־אַמעריקע — העקטאָר סאַבאָ.

די לעצטע נאַכט בין איך אײַנגעשטאַנען בײַ רפֿאל גאָלדוואַסער, וואָס איז באַקאַנט ווי אַן אַקטיאָר און רעזשיסאָר, אָבער ער טוט אויף אַ סך מער ווי פֿאָרצושטעלן ייִדישן טעאַטער. אַ דאַנק אים, בין איך געקומען קיין שטראַסבורג, און אַ דאַנק זײַן מי איז די שטאָט געוואָרן דער צווייטער צענטער פֿון ייִדיש אין פֿראַנקרײַך. אַזוינע איבערגעגעבענע ייִדישיסטן האָב איך זעלטן געטראָפֿן אויף מײַן וועג. נישט נאָר אַן אַקטיוויסט, נאָר אַ קינסטלער מיט געשמאַק און פֿרישע געדאַנקען. איך האָב אים אָנגעוווּנטשן נאָך אַ סך געזונטע און שאַפֿערישע יאָרן איידער איך בין ווײַטער געפֿאָרן קיין באַזעל.