דער ליובאַוויטשער רבי און יהושע

The Lubavitcher Rebbe and Joshua

דער קבֿר פֿון יהושע בן־נון — באַערט בײַ די אַראַבער ווי „יושאַ איבן נון‟ — אינעם דאָרף קיפֿל־כאַריס, מערבֿ־ברעג
דער קבֿר פֿון יהושע בן־נון — באַערט בײַ די אַראַבער ווי „יושאַ איבן נון‟ — אינעם דאָרף קיפֿל־כאַריס, מערבֿ־ברעג

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published July 13, 2014, issue of August 01, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

ווען מע לייענט בוכשטעבלעך דעם תּנ״כישן ספֿר־יהושע, מאַכט זיך אַן אײַנדרוק, אַז דער עיקר־תּלמיד פֿון משה רבינו איז געווען, חלילה, אַ מין פֿאָרלויפֿער פֿון די נאַציס. אינעם דאָזיקן ספֿר ווערט דערציילט, ווי ייִדן האָבן, אונטער זײַן פֿירערשאַפֿט, איבערגענומען ארץ־ישׂראל און סיסטעמאַטיש אויסגעהרגעט די דאָרטיקע פֿעלקער, אַרײַנגערעכנט פֿרויען און קינדער. אין דער ענגלישער „וויקיפּעדיע‟ שטייט געשריבן, ווי אַ באַשטעטיקטער פֿאַקט, אַז יהושע בן־נון איז באַגאַנגען אַן אַקט פֿון גענאָציד.

צוליב דעם, שעמען זיך אַ סך הײַנטצײַטיקע ליבעראַלע ייִדן מיט אַזאַ פּערסאָנאַזש. אַ סך וועלטלעכע פֿאָרשער גלייבן, אַז דער ספֿר־יהושע איז בלויז אַן אויסטראַכטעניש. די שפּעטערדיקע תּנ״כישע ספֿרים און די אַרכעאָלאָגישע אויסגראָבונגען ווײַזן טאַקע, אַז קיין סיסטעמאַטישע פֿאַרניכטונג פֿון די כּנענים איז נישט געווען. להיפּוך, טרעפֿן זיך אַזעלכע פּארשוינען, וואָס פּרעדיקן פֿאַשיסטישע געדאַנקען דווקא אויפֿן סמך פֿון די אוראַלטע ייִדישע מלחמות. למשל, הרבֿ נועם פּערל, דער גענעראַל־סעקרעטאַר פֿון דער רעליגיעז־ציוניסטישער באַוועגונג „בני עקיבֿא‟, האָט דעם 30סטן יוני, גלײַך פֿאַרן ליובאַוויטשער רבינס יאָרצײַט, גערופֿן נאָכצומאַכן דעם מוסטער פֿון די תּנ״כישע העלדן און אויסצוהרגענען לשם נקמה „הונדערטער, אויב נישט טויזנטער, אַראַבער‟.

ס׳איז וויכטיק צו באַמערקן, אַז אין דער טראַדיציאָנעלער ייִדישקייט האָט מען קיינמאָל נישט באַטראַכט יהושעס טעטיקייט ווי אַן עטנישע רציחה אינעם הײַנטיקן זין פֿון וואָרט. די חז״ל דערקלערן, אַז ייִדן האָבן געפֿירט אַ מלחמה קעגן דער כּנענישער געצנדינערײַ, מיט אירע מענטשלעכע קרבנות און אַנדערע פֿינצטערע מעשׂים. די, וואָס האָבן אָפּגעוואָרפֿן די עבֿודה־זרה, האָט מען געמוזט דווקא מכבד זײַן ווי ערלעכע מענטשן, ווי איך האָב געפּרוּווט צו דערקלערן יענעם מענטש אין דער שיל. אַ טייל מפֿרשים דערקלערן, אַז די כּנענים האָבן אַפֿילו געמעגט גלייבן ווײַטער אין זייער פּאַגאַנישער רעליגיע, אָבער מיט געוויסע תּנאָים. אַפֿילו בעת דער מלחמה, האָט מען געגעבן די תּושבֿים פֿון די שטעט אַ מעגלעכקייט צו אַנטלויפֿן. ס׳איז מערקווירדיק, אַז יהושע אַליין האָט חתונה געהאַט מיט דער כּנענישער זונה רחבֿ, וועלכע האָט זיך מגייר געווען און געוואָרן אַן ערלעכע ייִדישע פֿרוי. לויט דער ייִדישער מסורה, האָט יהושע געפֿירט אַ רעליגיעזע מלחמה, ווי אַ מין „ייִדישער כאַליף‟.

הרבֿ אַבֿרהם־יהודה חן — דער באַקאַנטער לינקער חב״דניק, וועלכער האָט אָפּגעטײַטש די ליובאַוויטשער שיטה אויף אַן אינטערנאַציאָנאַליסטישן רעוואָלוציאָנערן אופֿן
הרבֿ אַבֿרהם־יהודה חן — דער באַקאַנטער לינקער חב״דניק, וועלכער האָט אָפּגעטײַטש די ליובאַוויטשער שיטה אויף אַן אינטערנאַציאָנאַליסטישן רעוואָלוציאָנערן אופֿן

ווי געזאָגט, דערמאָנט דער ליובאַוויטשער רבי אין אַ בריוו, אַז ער האָט געקענט נישט ווייניק פֿרומע לינקע. הרבֿ אַבֿרהם־יהודה חן (1878־1957), אַ באַקאַנטער חב״דניק, האָט אינעם יאָר 1913, אין שײַכות מיטן מישפּט איבער מענדל בייליס, פֿאַרעפֿנטלעכט אויף רוסיש אַ בראָשור מיטן נאָמען „ייִדישקייט און בלוט‟, וווּ ער דערקלערט, אַז „די ייִדישע אמונה איז געווען דער ערשטער אַקטיווער כּוח אין דער מענטשלעכער געשיכטע, וואָס שטעלט דעם ציל צו צעשטערן אַלע גרענעצן צווישן פֿעלקער, קלאַסן און רעליגיעס‟. שפּעטער, ווען חן האָט געדינט ווי אַ רבֿ אין דער באַקאַנטער ירושלימער שיל „ישורון‟, האָט ער ווײַטער אַנטוויקלט זײַנע אינטערנאַציאָנאַליסטישע געדאַנקען, דווקא אויפֿן סמך פֿון חסידות־חב״ד.

ווי אַן אַנדער בײַשפּיל, קאָן מען דערמאָנען דעם לינקן חב״ד־רבֿ זלמן־ברוך ראַבינקאָוו, וועלכער האָט משפּיע געווען אויפֿן פֿילאָסאָף עריך פֿראָם און דעם פֿרומען סאָציאַליסט, טעריטאָריאַליסט און ייִדישיסט יצחק־נחמן שטיינבערג. אַן אַנדער באַקאַנטער טעריטאָריאַליסט און ייִדישער שרײַבער, דער היסטאָריקער מיכאל אַסטור, האָט שטיצט די טעאָריע, וועלכע איז געוואָרן פּאָפּולער אין יענער תּקופֿה, לויט וועלכער די אוראַלטע ביבלישע געשעענישן אין ארץ־כּנען זענען געווען אַ טייל פֿון אַ רעוואָלוציאָנערן אויפֿשטאַנד; די אָרטיקע דערנידעריקטע אָרעמע קלאַסן האָבן געפֿירט אַ קלאַסן־מלחמה קעגן דער כּנעניש־מיצרישער מאַכט.

אַזאַ טעאָריע איז גוט באַקאַנט צווישן די הײַנטיקע אַקאַדעמישע פֿאָרשער. אירע באַקאַנטסע גרינדער זענען געווען די פּראָפֿעסאָרן דזשאָרדזש מענדענהאָל און נאָרמאַן גאָטוואַלד. די אַנטלאָפֿענע מיצרישע שקלאַפֿן האָבן געקעמפֿט, צוזאַמען מיט די פּשוטע כּנענים, קעגן די אָרטיקע אַריסטאָקראַטישע קלאַנען, וועלכער ווערן געשילדערט אינעם תּנ״ך ווי די „פֿעלקער‟, וואָס זענען געזעסן אין די שטעט־פֿעסטונגען. לויט דער דאָזיקער היסטאָרישער שיטה, איז דאָס ייִדישע פֿאָלק אויפֿגעקומען, אויף אַ גרויסער מאָס, ווי אַ רעוואָלוציאָנערע מאַסן־באַוועגונג, אין וועלכער עס האָבן זיך באַטייליקט אַ סך אָרטיקע כּנענישע גרים. לויט אַזאַ אָפּטײַטש, איז יהושע בן־נון געווען אַ רעוואָלוציאָנער.

מסתּמא, וועלן די היסטאָריקער קיינמאָל נישט אויסגעפֿינען אויף זיכער, וואָס ס׳איז געשען מיט איבער 3000 יאָר צוריק אינעם אוראַלטן ארץ־כּנען. אַפֿילו די ביאָגראַפֿיע פֿונעם ליובאַוויטשער רבין, וועלכער איז ניפֿטר געוואָרן בלויז מיט 20 יאָר צוריק, איז שוין באַוואַקסן מיט כּלערליי סתּירותדיקע אַפּאָקריפֿישע לעגענדעס, צוליב וועלכע ס׳איז שווער צו פֿאַרשטיין די פּרטים פֿון זײַנע פּאָזיציעס.

דער ספֿר־יהושע, ווי מע זאָל אים נישט אָפּטײַטשן, בלײַבט אַ דערציילונג וועגן אַ בלוטיקער מלחמה. ס׳איז אָבער כּדאַי זיך צו באַקענען בעסער מיט אַזעלכע פֿאַקטן, ווי דער דערמאָנטער בריוו פֿונעם ליובאַוויטשער רבין, און ס׳איז אַוודאי שענער אויפֿצונעמען יהושע בן־נון ווי אַ מין רעוואָלוציאָנער.