ייִדיש־וועלט

האַמבורג: „די שלמה בירנבוים־געזעלשאַפֿט‟

Hamburg: The Salomo Birnbaum Society

פֿון איציק גאָטעסמאַן

האַמבורג איז די צווייט גרעסטע שטאָט אין דײַטשלאַנד, און אין דער געשיכטע פֿון ייִדיש האָט זי געשפּילט אַ באַדײַטנדיקע ראָלע. דאָרט האָט מען געשאַפֿן די ערשטע קאַטעדרע פֿאַר ייִדיש אין אייראָפּע בײַם אוניווערסיטעט, און ד”ר שלמה בירנבוים (1891—1989), דער זון פֿון נתן בירנבוים, האָט זי פֿאַרנומען פֿון 1929 ביז 1933. ער און זײַן פֿרוי האָבן זיך געראַטעוועט אין ענגלאַנד, וווּהין זיי זענען אַנטלאָפֿן, דערנאָך זיך אַריבערגעצויגן קיין טאָראָנטאָ אין די 1970ער יאָרן. צווישן זײַנע זין איז געווען יעקבֿ בירנבוים, וועלכער איז ניפֿטר געוואָרן הײַנטיקס יאָר; איינער פֿון די ערשטע קעמפֿער אין דער באַוועגונג צו העלפֿן די סאָוועטישע ייִדן.

נאָכן טויט פֿון שלמה בירנבוים האָט אַ גרופּע ייִדיש־ליבהאָבער אין האַמבורג באַשלאָסן צו שאַפֿן אַ ייִדישע קולטור־געזעלשאַפֿט אויף זײַן נאָמען, און די „שלמה בירנבוים־געזעלשאַפֿט‟ וועט אין 2015 פּראַווען 20 יאָר. מע גרייט צו אַן אימפּאָזאַנטע פּראָגראַם מיט מוזיק און לעקציעס.

די געזעלשאַפֿט פֿירט דורך אירע אונטערנעמונגען אויף ייִדיש און דאָס יאָר האָט מען געשטעלט דעם טראָפּ אויף „די אוצרות אין די ייִדישע ביבליאָטעקן און אַרכיוון‟. האָט מען מיך פֿאַרבעטן אָנצופֿירן מיט אַ דרײַ־שעהדיקן סעמינאַר וועגן מוזיק־ און קלאַנג־אַרכיוון איבער דער וועלט. דאָס האָט מיר געגעבן די געלעגנהייט צו רעדן וועגן דער „בען־סטאָנהיל־זאַמלונג‟ און דעם „רות רובין־אַרכיוו‟, וועלכע נעמען אַרײַן הונדערטער רעקאָרדירונגען פֿון ייִדישע פֿאָלקסלידער. אַ דאַנק דער דיגיטאַליזירונג פֿון די מאַטעריאַלן, וועט אַ ברייטערער עולם איצט קענען האָבן צוטריט צו זיי, און די פֿאָלקלאָריסטן וועלן קענען פֿאַרגלײַכן און אַנאַליזירן לידער פֿון פֿאַרשיידענע זינגער אין מיזרח־אייראָפּע.

למשל, אין ביידע פֿון די דערמאָנטע זאַמלונגען זינגט מען דאָס ליד, וואָס דער שולקלאַפּער אָדער שמשׂ אין שטעטל פֿלעג אויסשרײַען, ווען ער האָט אויפֿגעוועקט דעם עולם צו קומען דאַוונען פֿאַר טאָג אָדער אין מיטן דער נאַכט פֿאַר סליחות. ערשט איצט פֿאַרשטייט מען, אַז ס’איז בכלל דאָ אַזאַ קאַטעגאָריע פֿון אַ ליד, וואָס הייבט זיך אָן מיט די ווערטער — „שטייט אויף!‟.

סאַבינע בעליך, די איצטיקע פֿאָרזיצערין פֿון דער „בירנבוים־געזעלשאַפֿט‟, האָט מיך פֿאַרבעטן אײַנצושטיין בײַ איר אין אַ פֿאָרשטאָט, וואָס איז אַמאָל געווען אַ פֿישערדאָרף, וווּ איר זיידע האָט געוווינט. הײַנט זענען די פֿישער שוין נישטאָ, אָבער די שיינע הײַזער לעבן דעם האַוון זענען געבליבן. בעליך, אַן איבערגעגעבענע ייִדישיסטקע און כּלל־טוערין, האָט פֿריִער פֿאַרנומען אַ פּאָזיציע אין דער האַמבורגער „גרינער פּאַרטיי‟ און האָט שטודירט ייִדיש און ייִדישע שטודיעס אינעם פּאָטסדאַמער אוניווערסיטעט.

איין אָוונט האָבן מיר באַזוכט די דירה פֿון דער זינגערין סטעלאַ יורגענסאָן, וועלכע האָט אַרויסגעלאָזט אַ לידער־רעקאָרדירונג פֿון דער דיכטערין רייזל זשיכלינסקי. אַן אַנדער האַמבורגער ייִדישע זינגערין, אינגע מאַנדאָס, האָט אונדז דערציילט וועגן אירע נײַע מוזיק־פּראָיעקטן. ס’זענען אויך פֿאַראַן עטלעכע קאַפּעליעס אין האַמבורג, פֿעלט דאָרטן נישט קיין ייִדישע מוזיקאַלישע סבֿיבֿה.