טשיקאַוועסן

נאָרבערט ווינער אינעם 21סטן יאָרהונדערט

Norbert Wiener in the 21th Century

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

דער וויסנשאַפֿטלער האָט דעפֿינירט קיבערנעטיק אינעם יאָר 1948 ווי „די וויסנשאַפֿטלעכע פֿאָרשונג פֿון קאָנטראָל און קאָמוניקאַציע אין אַ לעבעדיקן אָרגאַניזם און אַ מאַשין‟. די סאָוועטישע רעגירונג האָט באַלד פֿאַרשטאַנען דעם וויסנשאַפֿטלעכן פּאָטענציאַל פֿון די אַמעריקאַנער חידושים, אָבער פֿאַרדאַמט, צוערשט, די סאָציאַלע אַספּעקטן פֿון קיבערנעטיק ווי „רעאַקציאָנערע אויסטראַכטענישן‟; נאָך סטאַלינס תּקופֿה זענען די טענות בטל געוואָרן.

פֿון דער צווייטער זײַט, איז ווינער געווען אומצופֿרידן מיט דער אַמעריקאַנער פּאָליטיק און האָט אָפּגעשאַצט די סאָוועטישע וויסנשאַפֿטלער. ער האָט פֿרײַ פֿאַרשפּרייט זײַנע פֿאָרשונגען אין דער וועלט און געהאָפֿט צו לייזן עקאָנאָמישע צרות אין די אָרעמע לענדער מיט דער הילף פֿון אויטאָמאַטישער פּלאַנירונג. נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה, האָט ער זיך אָפּגעזאָגט פֿון אַמעריקאַנער מלוכישע סובסידיעס און נישט געוואָלט אַרבעטן לטובֿת מיליטערישע פּראָיעקטן. צוליב דעם, האָט די אַמעריקאַנער רעגירונג אויף אים אויך געקוקט מיט אַ חשד און באַטראַכט אים ווי אַ פּראָ־סאָוועטישן פּאַרשוין.

ווי מע זעט פֿונעם בוך „גאָט און גולם‟, האָט ווינער זיך באַצויגן היפּש נעגאַטיוו צו ביידע צדדים פֿון דער „קאַלטער מלחמה‟. דאָס וואָרט „קיבערנעטיק‟ שטאַמט פֿון גריכיש און מיינט די חכמה אָדער די קונסט פֿון פֿירערשאַפֿט. צום ערשטן מאָל ווערט דער דאָזיקער טערמין אויסגענוצט אין פּלאַטאָנס דיאַלאָגן מיט סאָקראַט, וווּ עס גייט טאַקע אַ רייד וועגן רעגירונגען. למעשׂה, פֿאָקוסירט זיך קיבערנעטיק מער דווקא אויף זיך־אָרגאַניזירנדיקע און זיך־רעגולירנדיקע סיסטעמען, וווּ יעדער טייל איז משפּיע קעגנזײַטיק אויפֿן צווייטן. אַ סיסטעם, וווּ איין זײַט האָט אַן אַבסאָלוטן קאָנטראָלן איבער דער צווייטער, איז נישט אינטערעסאַנט פֿונעם קיבערנעטישן קוקווינקל.

אַ סך אונטערנעמונגען אין דער הײַנטיקער וועלט פֿון קאָמפּיוטערײַ זענען פֿאַרבונדן מיט געשיכטע. די אָרגאַניזאַטאָרן פֿון דער באָסטאָנער קאָנפֿערענץ האָבן דערקלערט, אַז זיי ווילן באַקענען דעם יונגן דור מיט ווינערס ירושה און „אַרײַנברענגען אים פֿון ס‘נײַ‟ אינעם נײַעם יאָרהונדערט.

די היסטאָרישע קאָמפּיוטערײַ אַנטוויקלט זיך צומאָל אויף גאָר חידושדיקע אופֿנים. אין שײַכות מיט ווינער און קיבערנעטיק, איז כּדאַי צו דערמאָנען אַ גוטן בײַשפּיל. צווישן די סאָוועטישע ליבהאָבער פֿון קאָמפּיוטערײַ, אין די 1980ער יאָרן, זענען געווען זייער פּאָפּולער פּראָגראַמירלעכע קאַלקולאַטאָרס — בעצם, פּיצל־קליינע קאָמפּיוטערס. ווי אַ קינד, האָב איך פֿאַרבראַכט גאַנצע טעג, פּראָגראַמירנדיק אַזאַ מכשיר און זוכנדיק דאָרטן אומדאָקומענטירטע סודות.

אין אַ סאָוועטיש בוך וועגן קיבערנעטיק, וואָס שילדערט, ווי אַזוי צו פּראָגראַמירן די דאָזיקע מאַשינקעס, איז אַ גאַנצער קאַפּיטל געווידמעט דעם קיבערנעטישן צוגאַנג, וואָס באַטראַכט דאָס לעבן ווי אַ שפּיל. אינעם יאָר 2012, האָט דער רוסישער „העקער‟ פֿעליקס לאַזאַרעוו פֿאַרענדיקט אַ ריזיקע פֿאָרש־שטודיע אָדער גיכער טאַקע אַ שפּיל־פּראָיעקט. מיט דער הילף פֿון אַ מיקראָסקאָפּ, האָט ער אויפֿגעעפֿנט די „בעבעכעס‟ פֿון די אַלטע סאָוועטישע קאַלקולאַטאָרס, פֿאַרשטאַנען זייערע סודות ביז די קלענסטע פּיטשעווקעס, און געשאַפֿן אַן עמולאַטאָר — אַ קאָמפּיוטער־פּראָגראַם, וואָס מאַכט נאָך גענוי די פֿונקציעס פֿונעם היסטאָרישן מכשיר.