אַ פּוילישע שטאָט, וואָס הייסט „גרויסע אויגן‟?

A Polish City Called “Large Eyes”?

פֿון הערשל גלעזער

Published September 24, 2014, issue of October 10, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַ צווייטע קאַטעגאָריע זענען די, וווּ ייִדן האָבן דעם נאָמען פֿאַרהיימישט לויט אַ פֿאָלקישער עטימאָלאַגיע. אַ 70 קמ אויף דרום פֿון לובלין געפֿינט זיך ס’שטעטל „מזל־באָזשיץ“; דער פּוילישער נאָמען האָט נישט קיין שײַכות מיט מזל, ווײַל די ערשטע העלפֿט פֿון Modliborzyce איז טײַטש „מתפּלל זײַן‟, דער צווייטער — „געץ‟. נישט ווײַט פֿון קראָקע איז דאָ אַ שטעטל עפּלמיץ, נאָר דעם „עפּל“ עסט מען נישט, און „מיץ“ איז נישט ס’עבֿריתּישע „זאַפֿט‟; ס’פּוילישע Niepołomice האָט, אַ פּנים, צו טאָן מיט רעשטלעך פֿון אַ וואַלד נאָך אַ שטורעם. דאָס שטעטל Sterdyń, אַ 110 קמ צפֿון־מיזרח פֿון וואַרשע, הייסט אויף מאַמע־לשון „עסטערדין“, וואָס קלינגט ווי אַ לשון־קודשדיקער אויסדרוק:

— פֿאַר וואָס פֿאַסטן מיר אסתּר־תּענית?

— סטײַטש?! ס’איז דאָך דאָ דער אסתּר־דין!

פֿאַראַן, ווידער, אַזוינע, וווּ דער ייִדישער נאָמען האָט נישט קיין שײַכות מיטן פּוילישן. אין מיטל־גאַליציע, נישט ווײַט פֿון סאָניק, איז דאָ אַ שטעטל וואָס הייסט „ס’שטעטל“; אויף פּויליש איז דער נאָמען Mrzygłód „הונגערטויט‟, האָט מען, אַוודאי, פֿאַרשטאַנען און געוואָלט זיך דערפֿון אָפּטרייסלען.

דער פּויליש־אוקראיִניש־רוסישער נאָמען פֿון דער באַקאַנטער מיזרח־גאַליצישער שטאָט איז Brody, טײַטש „די ערטער, וווּ מע פֿאָרט אַריבער אַ טײַך, וווּ מע בראָדיעט אַדורך‟; אויף מאַמע־לשון, פֿאַרשטייט זיך, איז די שטאָט „בראָד“. נאָר אַן אַנדער גאַליציש שטעטל, וואָס הייסט אויף סלאַוויש Stary Brod, איז גאָר אויף ייִדיש „אונטער דער קאַמער“ — איין גאָט ווייסט פֿאַר וואָס… אַגבֿ, איז דער שורש „בראָד“ זייער אַ וויכטיקער בכלל אין אייראָפּע: פֿון אים נעמט זיך ס’ענגלישע ford, ס’נאָרוועגישע fjord, ס’דײַטשישע Furt — אַזוי ווי די בײַערישע שטאָט Fürth, וואָס אין מערבֿ־ייִדיש פֿלעג מען שרײַבן „פֿיורדא“, נאָר אַרויסגערעדט עס האָט מען „פֿערט“ — ס’לאַטײַניש־שטאַמיקע „פּאָרט“, אַפֿילו ס’גריכיש־שטאַמיקע „פּרת“ (דער טײַך Euphrates) און דער ייִדישער ווערב „פֿאָרן“!