אַ פּוילישע שטאָט, וואָס הייסט „גרויסע אויגן‟?

A Polish City Called “Large Eyes”?

פֿון הערשל גלעזער

Published September 24, 2014, issue of October 10, 2014.

וועגן וואַרשעווער ערטער־נעמען האָבן מיר שוין געשריבן, וועלן מיר זיך איצט נעמען צו גאַנץ פּוילן. די נעמען אויף פּויליש פֿון שטעט און שטעטלעך נעמען זיך פֿון זייער געאָגראַפֿיע, פֿון זייערע גרינדער צי לכּבֿוד אַ מלך, צי אַ פּרעזידענט.

וועגן דער שטאָט לעמבעריק, וואָס זי איז אַ מאָל געווען אַ פּוילישע, איז אַ מאָל שוין געקומען צו רייד: דער וואָס האָט די שטאָט פֿאַרלייגט, אַ געוויסער פּרינץ דאַניעל, האָט איר אַ נאָמען געגעבן לכּבֿוד זײַן זון לעאָ. די שטאָט קראָקע טראָגט איר נאָמען נאָך איר פֿאַרלייגער, וואָס ער האָט געהייסן קראַק; לאָדזש טראָגט דעם נאָמען פֿונעם טײַכל, וואָס האָט זיך דאָרטן געפֿונען, Łódka; צופֿעליק איז דאָס אויך טײַטש „שיפֿל‟. קוזמיר, אויף פּויליש Kazimierz Dolny, טראָגט דעם נאָמען פֿונעם גרויסן פּוילישן מלך פֿונעם 14טן י”ה, וואָס ער האָט פֿאַרבעטן ייִדן קיין פּוילן.

די ייִדישע נעמען, ווידער, ווייסן בדרך־כּלל נישט פֿון די אַמאָליקע מלכים אָדער פּרינצן. אויף מאַמע־לשון זענען די פּוילישע נעמען אײַנגעגלידערט געוואָרן בדרך־כּלל לויטן קלאַנג, כאָטש דאָ און דאָרטן איז דאָ אַ נאָמען מיט אַ ייִדישן טײַטש.

אָט איז דאָ אַ שטעטל אין ביאַליסטאָקער געגנט מיטן נאָמען לאַפּעס, אַזוי ווי די פֿיסלעך פֿון אַ הונט צי אַ קאַץ. אויף פּויליש איז דער נאָמען Łapy, מיטן זעלביקן טײַטש, וואָס אויף ייִדיש. מיט קיין חיות, אָבער, קער זיך עס נישט אָן; ווײַזט אויס, אַז די ערשטע דאָרטיקע משפּחה האָט געהייסן „לאַפּע“. אַ פּאָר קילאָמעטער הינטער וואַרשע איז דאָ אַ שטעטל „מאַרקעס“, אויף פּויליש Marki, ווידער אַ מאָל — מיטן זעלביקן טײַטש וואָס אויף ייִדיש. נאָר דאָ האָט זיך נישט געפֿונען דער הויפּט־פּאָסטאַמט; דער פּוילישער נאָמען נעמט זיך פֿון איינעם מיטן נאָמען „מאַרעק“.

פֿון דער אַנדערער זײַט, איז דאָ אין מיזרח־גאַליציע אַ שטעטל, הײַנט האַרט בײַ דער אוקראַיִנישער גרענעץ, וואָס הייסט אויף פּויליש Wielkie Oczy „גרויסע אויגן‟. פֿון וואַנעט דאָס האָט זיך גענומען ווייסן מיר נישט, סײַדן צוליב חוזק צו מאַכן פֿון די דאָרטיקע אײַנוווינער. אָט ווייסן מיר פֿון פֿאַמיליעס, באַזירטע אויף פֿיזישע שטריכן — ווײַסקאָפּ, שוואַרצקאָפּ אד”גל — און ס’איז אַפֿילו אויסגעקומען צו זען אַן איטאַליענישע פֿאַמיליע Grossocchio „גרויס אויג‟. אַזוי צי אַזוי — פֿונעם פּוילישן טײַטש ווייסט נישט ס’דאָרטיקע מאַמע־לשון, ווײַל דער ייִדישער נאָמען איז „ווילקאָטש“.