ח. נ. ביאַליקס צוגאַנג צו ייִדיש

H. N. Bialik's Stance on Yiddish

פֿאַרן „ביאַליק־הויז‟ אין תּל־אָבֿיבֿ, 1927: ש. י. עגנון (צווייטער פֿון רעכטס), און לעבן אים, לינקס: פּרץ הירשביין, ח. נ. ביאַליק און פֿרוי ביאַליק
Forward Association
פֿאַרן „ביאַליק־הויז‟ אין תּל־אָבֿיבֿ, 1927: ש. י. עגנון (צווייטער פֿון רעכטס), און לעבן אים, לינקס: פּרץ הירשביין, ח. נ. ביאַליק און פֿרוי ביאַליק

פֿון משה לעמסטער

Published October 08, 2014, issue of October 24, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

נאָר דאָס זענען געווען בלויז שיינע ווערטער פֿאַר אַן עולם, חכמהלעך. בערל קאַצענעלסאָן, אויך אַ העברעיִסט, האָט געזאָגט דעמאָלט, אין דער צײַט פֿון דער פּאָלעמיק: „אַזאַ פּשרן, ווי ביאַליק, איז אַ גרעסערע סכּנה פֿאַרן ייִדישיזם ווי עטלעכע פֿאַנאַטיקערס‟.

ווען דער רעדאַקטאָר פֿון דער ווילנער „די ייִדישע וועלט‟, נחמן מײַזיל, האָט אָנגעשריבן צו ביאַליקן אַ בריוו (1928), אַז יענער זאָל אַרײַנשיקן עפּעס וועגן זשורנאַל, האָט אים דער פּאָעט געענטפֿערט: „…ווי קאָן איך זיך לאָזן וואַנדערן אין אַ וועלט, וואָס איז ניט מײַנע…‟

אין יאָר 1931 איז ביאַליק געווען אין וואַרשע. ער האָט דאָרטן געהאַלטן אַ פֿאָרטראָג און צווישן אַנדערע געזאָגט: „ייִדיש וועט ניט אויסמײַדן דעם גורל פֿון די אַלע פֿריִערדיקע 15 שפּראַכן בײַ די ייִדן, און וועט סוף־כּל־סוף אונטערגיין…‟ די דאָזיקע ווערטער האָבן אַרויסגערופֿן אַ שאַרפֿן פּראָטעסט. אין וואַרשע האָט דער פּען־קלוב דורכגעפֿירט אַן אָוונט „אַן ענטפֿער ביאַליקן‟, אויף וועלכן דער פּאָעט האָט זיך אָפּגעזאָגט צו באַטייליקן. שאַרפֿע ענטפֿערס האָבן אָפּגעדרוקט אין „ליטעראַרישע בלעטער‟ נחמן מײַזיל, „אַ לוויה לויט דער ערשטער מדרגה‟; מלך ראַוויטש, „זעכצן פֿאַרמישפּטע און דער דיכטער, דער ריכטער‟; און אַהרן צייטלין, „אַן אָפֿענער בריוו צו ח. נ. ביאַליק‟.

דער ענטפֿער פֿון צייטלין איז געדרוקט אין צוויי נומערן אויף פֿיר זײַטלעך. בלויז אַ פּאָר ציטאַטן: „וואָס גיט אײַך, דעם דיכטער ביאַליק, דאָס מאָראַלישע און געשיכטלעכע רעכט אַזוי צו זאָגן, ווען תּל־אָבֿיבֿער העברעיִש איז דאָך אויך נישט מער ווי אַ נײַער גילגול, וואָס איז נאָך יונג אין פֿאַרגלײַך מיט דער פֿיל עלטערער ייִדישער שפּראַך?‟, „צי זענט איר גופֿא, דער העברעיִשער קלאַסיקער חיים־נחמן ביאַליק, נישט אַ פּראָדוקט פֿון דער אַטמאָספֿער פֿון ייִדיש?… צי וואָלט די אַטמאָספֿער פֿון דעם נעאָ־משׂכּילישן סעקטן־העברעיִש — אויך געקאָנט אַרויסגעבן אַ ביאַליק?‟. און צום סוף פֿון דעם אָפֿענעם בריוו: „…נישט צוליב דעם איז אַ פֿאָלק דורכגעגאַנגען דורך אַלע פֿײַערן […] כּדי אין אַ דרײַטויזנט־יעריקער עלטער אַרויפֿציִען אויף זיך דאָס כאַלאַטל פֿון אַ דאַטשניק, שפּאַצירן אין שטעקשיך בײַם שטראַנד פֿון תּל־אָבֿיבֿ, און ציטערן פֿאַר ׳זשאַרגאָן׳‟…

איצט טראַכט איך: אויב ביאַליק, וואָס האָט אַליין אויך געשריבן אויף ייִדיש, געווען גוט באַקענט מיט די קלאַסיקער פֿון דער ייִדיש־ליטעראַטור און מיט גרויסע ייִדישע שרײַבער, איז אַליין געווען קעגן ייִדיש, ייִדישער ליטעראַטור און ייִדיש־קולטור אין ארץ־ישׂראל, וועלכער האָט זיך פֿאַרעקשנט, אין דער אידעע פֿיקס, אַז „ייִדיש איז איינע פֿון די 15 גלות־שפּראַכן בײַ די ייִדן‟, — ווי קאָנען מיר האָבן טענות צו די הײַנטיקע ישׂראלדיקע קולטור־טוער, וואָס האָבן קיין אַנונג ניט וועגן ענין מאַמע־לשון?

נחמן מײַזיל אין זײַן אַרטיקל, „חיים־נחמן ביאַליק‟ האָט געשריבן, אַז, ביאַליק האָט טיף אין האַרצן ליב געהאַט די ייִדישע שפּראַך. מיר וועלן צוגעבן: אַזוי טיף אין האַרצן, אין אַזאַ טיפֿער טיפֿקייט, אַז זײַן ליבע צו ייִדיש האָט קוים־קוים אַרויסגעפֿינקלט פֿון דאָרטן…

* בורזשוק — (פֿאַרקריפּלט) פֿון וואָרט בורזשואַ
** ׳קופּטשיק — פֿון רוסיש, „קופּעץ‟, הענדלער
*** כאָכמאַטש — וויצנטרײַבער