לאַבירינטן און דראַקאָנען — 40 יאָר

40 Years of Dungeons and Dragons

אינמיטן דער שפּיל
Wikipedia
אינמיטן דער שפּיל

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 22, 2014, issue of November 07, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

לויט אַ באַקאַנטער לעגענדע, וואָס ווערט געבראַכט אינעם „זוהר‟ און שפּעטערדיקע קבלה־ספֿרים, זענען פֿאַראַן זעקס פּאַראַלעלע וועלטן, אַחוץ אונדזער ערד, וווּ עס וווינען משונהדיקע באַשעפֿענישן. צוזאַמען מיט אונדזער וועלט, איז די גאַנצע סיסטעם באַקאַנט ווי „שבֿע־ארצות‟. אַ טייל מפֿרשים מיינען, אַז די דאָזיקע וועלטן עקזיסטירן טאַקע בגשמיות, און אַ טייל באַטראַכטן זיי ווי אַ משל. אַזוי צי אַזוי, איז די לעגענדע גאַנץ ענלעך צו דער אַלט־גערמאַנישער מיטאָלאָגיע, וועלכע האָט משפּיע געווען אויף D&D.

דער מחבר פֿונעם קלאַסישן קבלה־ספֿר „עמק־המלך‟, רבי נפֿתּלי־הירץ באַכראַך פֿון פֿראַנקפֿורט, אידענטיפֿיצירט די תּושבֿים פֿון אַ געוויסער וועלט, וואָס הייסט „גיא‟, בפֿירוש מיט די גערמאַנישע „געצווערג‟ — גנאָמען. די תּושבֿים פֿון די אַנדערע וועלטן זעען אויס פּונקט ווי די גיגאַנטן און עלפֿן פֿון סקאַנדינאַווישע סאַגעס.

אַן אַנדער קלאַסישער קוואַל פֿון ייִדישע מיטאָלאָגישע סוזשעטן בנוסח D&D זענען די מעשׂיות פֿון רבה בר בר חנה אין דער גמרא בבֿא־בתרא. דער תּלמודישער חכם פֿונעם דריטן יאָרהונדערט דערציילט וועגן זײַנע פֿאַנטאַסטישע נסיעות אויף אַ שיף. אַ טייל סוזשעטן זענען גאַנץ ענלעך צו די פּערסיש־אַראַבישע מעשׂיות וועגן סינדבאַד דעם ים־וואַנדערער. אינעם תּנ״ך ווערן דערמאָנט די ראמים — געוויסע כּשרע באַהאָרנטע חיות. רבה בר בר חנה דערציילט, אַז ער האָט אַמאָל געזען אַ נײַ־געבוירענעם
„ראם‟ אָדער „אורזילא‟ אויף אַראַמיש; ער איז געווען אַזוי גרויס, ווי דער באַרג תּבור אין גליל; די גמרא ברענגט דערצו גוזמהדיקע מאַסשטאַבן פֿונעם דאָזיקן באַרג.

רבה בר בר חנה דערציילט אויך וועגן אַ ריזיקן פֿיש, וואָס האָט צעשטערט 60 שטעט, און וואָס זײַן פֿלייש האָבן געגעסן און געזאַלצן אין נאָך 60 שטעט. אין אַן אַנדער מעשׂה, דערציילט ער וועגן דעם גיגאַנטישן פֿויגל זיז, וואָס ווערט דערמאָנט אין תּהילים. זײַנע פֿיס זענען געשטאַנען אויפֿן טיפֿסטן ים־דנאָ און דער קאָפּ האָט דערגרייכט דעם הימל.

די מפֿרשים טײַטשן אָפּ די דאָזיקע מעשׂיות ווי אַלעגאָרישע אָדער מיסטישע משלים. רבי נחמן בראַצלעווער האָט זיי קאָמענטירט אויף אַ באַזונדערס טיפֿן סימבאָלישן אופֿן. אַזוי צי אַזוי, קאָן מען פֿון זיי צונויפֿשטעלן אַ גאַנצן „זאָאָפּאַרק‟ פֿון מעגלעכע פּערסאָנאַזשן פֿאַרן ייִדישן נוסח פֿון דער שפּיל. אין דער שפּעטערדיקער ייִדישער ליטעראַטור טרעפֿן זיך גאַנצע „בעסטיאַריעס‟, וווּ עס ווערן געשילדערט כּלערליי בריות־משונות, אַרײַנגערעכט אַזעלכע באַליבטע אייראָפּעיִשע פּערסאָנאַזשן, ווי דער איינהאָרן און די סירענעס — די מסוכּנע ים־פֿרויען, וואָס קאָנען אַרײַנציִען אַ מענטש אינעם וואַסער־געווירבל מיט זייערע צוציִעוודיקע קולות.

די דראַקאָנען, וואָס פֿיגורירן אינעם עצם־נאָמען פֿון דער שפּיל, טרעפֿן זיך אויך צומאָל אין דער מיטל־עלטערלעכער ייִדישער ליטעראַטור. אינעם „ספֿר־חסידים‟ שטייט געשריבן, אַז אַ דראַקאָן קאָן זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר אַ מענטש. הרבֿ אַריה קאַפּלאַן, דער באַקאַנטער פּאָפּולאַריזאַטאָר און פֿאָרשער פֿון קבלה, דערמאָנט אין זײַן פּירוש אויף „ספֿר־יצירה‟ אַ קבלהדיקן כּתבֿ־יד, לויט וועלכן אינעם קאָסמאָס איז פֿאַראַן אַ גאַנצע וועלט, וואָס הייסט „תּלי‟ — „דראַקאָן‟ — וווּ עס וווינען אַזעלכע כּמו־מענטשלעכע דראַקאָנען; מיט דער הילף פֿון געוויסע מעדיטאַציעס קאָן אַ מקובל זיך מיט זיי פֿאַרבינדן.

רבי מנחם ציוני, אַן איטאַליעניש־אַשכּנזישער מקובל פֿונעם 14טן יאָרהונדערט, שרײַבט, אַז פֿאַרשיידענע שדים און מאָנסטערס טרעפֿן זיך, דער עיקר, אין נאָרוועגיע און אַנדערע ווײַטע צפֿונדיקע לענדער. להיפּוך, שרײַבט דער רמב״ן, אַז זיי לעבן אין אַזעלכע ווילדע ערטער, ווי די מידבריות און היילן. ביידע שיטות זענען אָנגענומען אין D&D. עס באקומט זיך, אַז פֿאַנטאַזיעס וועגן אונטערערדישע שניי־פּיפּערנאָטערס האָבן טאַקע אַ ייִדישן חן!