סטוטשקאָוו און דער גרויסער ווערטערבוך

Stutchkoff and the Great Yiddish Dictionary

נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק
נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק

פֿון לייזער בורקאָ

Published October 24, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

פֿון די בריוו און פּראָטאָקאָלן אינעם אַרכיוו איז קלאָר, אַז קיין שלום־בית איז קיין מאָל ניט געווען אינעם ווערטערבוך־קאָמיטעט. דער עיקר, איז סטוטשקאָוו מחולק געווען אין אַ סך וויכטיקע פּונקטן מיט די צוויי רעדאַקטאָרן, יודל מאַרק און יודאַ אַ. יאָפֿע. זיי האָבן געהאַט אַ מער גראַנדיעזע וויזיע פֿאַר אַ גרויסן ווערטערבוך, אַ פֿיל־בענדיקן, מיט אַ פֿאַרנעם פֿון אַן „אָקספֿאָרד‟, וואָס זאָל אַרײַננעמען אַלע — אַבסאָלוט אַלע ייִדישע ווערטער, וואָס ייִדן האָבן ווען עס איז געזאָגט אָדער געשריבן אין משך פֿון די לעצטע טויזנט יאָר. סטוטשקאָווס זאַמלונג פֿון אַ 150,000 ווערטער האָט זיך אַרויסגעוויזן פֿאַר זיי צו אײַנגעהאַלטן; מע דאַרף נאָך ראַטעווען פֿון פֿאַרגעסן ווערן טויזנטער ווערטער, וואָס זײַנען אין ערגעץ ניט פֿאַרשריבן געוואָרן.

כּדי צו רעאַליזירן אַזאַ פּראָיעקט, האָט מען זיך גענייטיקט אין אַ גרויסער צאָל מיטאַרבעטער און אין אַזעלכע סומעס, וואָס די ייִדיש־וועלט איז אויך דעמאָלט ניט געווען ביכולת צו שאַפֿן. סטוטשקאָוו האָט פֿאָרגעלייגט, אַז די פֿאַרוואַלטונג זאָל אָנגעבן אויף די דײַטשע שילומים־געלטער, וואָס די „קליימס קאָנפֿערענץ‟ האָט דעמאָלט אָנגעהויבן צעטיילן. אָבער די רעדאַקטאָרן האָבן זיך פּרינציפּיעל אָפּגעזאָגט צו נעמען די דײַטשישע געלטער און געסטראַשעט מיט זייער רעזיגנאַציע. אויף אַ קאָמיטעט־זיצונג האָט סטוטשקאָוו, ווײַזט אויס, זיי גערופֿן „דעמאַגאָגן‟, און ס׳האָט זיך אָנגעהויבן אַ מין „קאַלטע מלחמה‟. אָבער אָן דעם געלט האָט מען געדאַרפֿט אַוועקשיקן עטלעכע מיטאַרבעטער, און די אַרבעט האָט זיך געשלעפּט. (כּדאַי צו באמערקן, אַז מיט אַ פּאָר יאָר שפּעטער, אין 1957, האָט די רעדאַקציע זיך מישבֿ געווען און באַשלאָסן יאָ צו נעמען דאָס געלט.)

דאָס מחלוקת איז אויך דערגעגאַנגען אין דער אומגערעכטער פֿאַרטיילונג פֿון דער אַרבעט פֿון דער רעדאַקציע. סטוטשקאָוו האָט געדינט ווי דער סעקרעטאַר סײַ פֿון דער רעדאַקציע, סײַ פֿון דער פֿאַרוואַלטונג, ער האָט אַרײַנגעלייגט אין דער אַרבעט יעדע פֿרײַע מינוט. יודאַ יאָפֿע, ווידער, איז שוין געווען אַן עלטערער מענטש און האָט אין משך פֿון אַ יאָר ניט פֿאַרטײַטשט מער ווי 200 ווערטער. פֿאַקטיש איז יודל מאַרק געווען דער הויפּט־רעדאַקטאָר פֿון סאַמע אָנהייב אָן; און כאָטש ער אַליין איז געווען געוואַלדיק שאַפֿעריש און פּראָדוקטיוו, האָט ער דעמאָלט נאָך געאַרבעט פֿולצײַטיק אין די ייִדישע שולן, ווי אויך אין ייִוואָ, און באמת ניט געהאַט גענוג צײַט זיך אָפּצוגעבן מיטן ווערטערבוך.

צו דעם איז נאָך צוגעקומען די דיאַלעקט־פֿראַגע: מאַרק און יאָפֿע זײַנען געווען ליטוואַקעס און אויסגעשולטע פֿילאָלאָגן, גראַמאַטיקער. סטוטשקאָוו איז געווען אַ פּוילישער ייִד, געבוירן געוואָרן אין בראָק (אַ שטעטל הינטער לאָמזשע) און אויפֿגעוואַקסן אין וואַרשע. האָט ער אַ מאָל געקענט שרײַבן „געפֿינען‟ אַנשטאָט „געפֿונען‟ און מאַכן נאָך אַזעלכע טעותן, וואָס די רעדאַקטאָרן האָבן אויסגעבעסערט אָן דעם געהעריקן טאַקט. אַזוי האָט מיר דערציילט דער פּאָעט ירמיהו העשעלעס ע”ה, אַ ווערטערבוך־מיטאַרבעטער פֿון יענער תּקופֿה, אין עלטער פֿון 99 יאָר.