סטוטשקאָוו און דער גרויסער ווערטערבוך

Stutchkoff and the Great Yiddish Dictionary

נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק
נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק

פֿון לייזער בורקאָ

Published October 24, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

הײַנט קען מען באַטראַכטן סטוטשקאָווס רעזיגנאַציע ווי אַ שטיקל טראַגעדיע פֿאַר ייִדיש. אַנשטאָט זײַן פּלאַן, וואָס וואָלט זיך געלאָזט דורכפֿירן, האָט די רעדאַקציע פֿאַרטראַכט אַ סך אַ גרעסער ווערק פֿון 10 (12, 13…) בענד וואָס די אַרבעט דערויף האָט זיך געצויגן אַזוי פֿיל יאָרן, אַז ס׳איז כּמעט ניט געווען קיין האָפֿענונג, זי צו פֿאַרענדיקן, בשעת די מאַסן ייִדיש־רעדער האָבן נאָך געלעבט. שוין אין 1960 האָט פּראָפֿ’ נתן זיסקינד, וואָס האָט לאַנג געשפּילט אַ ראָלע אין דער רעדאַקציע און האָט נאָך מאַרקס פּטירה אַרויסגעגעבן דעם 4טן באַנד, געשריבן סטוטשקאָוון: „מיט אײַער געניטער מעטאָדיק וואָלטן מיר שוין לאַנג געהאַט דעם ווערטערבוך אַ פֿאַרטיקן‟.

נאָך מאַרקס טויט האָט מען געזוכט מיט ליכט אַ נײַעם הויפּט־רעדאַקטער, וואָס וואָלט גרייט געווען צו נעמען אַזאַ אַרבעט אויף זיך, און מע האָט קיינעם ניט געפֿונען. אַ לענגערע צײַט האָט פּראָפֿ’ מיכל הערצאָג אָנגעפֿירט מיטן פּראָיעקט, אָבער צוליב זײַן פֿאַרנומענקייט מיטן ייִדישן שפּראַך־ און קולטור־אַטלאַס, און מיטן לערנען אין קאָלאָמביע־אוניוורסיטעט, האָט ער באמת ניט געהאַט גענוג צײַט פֿאַרן ווערטערבוך.

סוף 1980ער יאָרן, ווען דער NEH האָט אויפֿגעהערט צו פֿינאַנצירן דעם „גרויסן ווערטערבוך‟ און מע האָט אָפּגעשטעלט די אַרבעט, איז אויפֿגעקומען אַ נײַער פּלאַן: אַרויסגעבן אַ נישט־אַזוי־גרויס ווערטרבוך פֿון איין באַנד, אַן ערך מיטן זעלבן פֿאַרנעם ווי סטוטשקאָוו האָט פּלאַנירט. פֿון דעם איז גאָרניט געוואָרן. מיט אַ 10 יאָר שפּעטער האָט דער ליטעראַטור־פֿאָרשער בנימין הרושאָווסקי זיך אַרומגעטראָגן מיט אַ פּלאַן צונויפֿצושטעלן אַ ווערטערבוך באַזירט אויף סטוטשקאָווס „אוצר‟ — ביז ער האָט זיך דערוווּסט וועגן דעם פּלאַן איבערצוזעצן אויף ענגליש דעם ייִדיש־פֿראַנצייזישן ווערטערבוך פֿון ניבאָרסקי און ווײַסבראָט — אַן איבערזעצונג, וואָס חיים באָכנער און שלום ביינפֿעלד האָבן אַרויסגעגעבן פֿאַראַ יאָרן.

הרושאָווסקי האָט ניט געוווּסט, אַז אינעם ייִוואָ־אַרכיוו געפֿינען זיך נאָך די קעסטלעך מיט די 40 ביכער פֿון אַלפֿאַבעטישע ווערטער־רשימות, וואָס סטוטשקאָוו האָט צוגעגרייט פּונקט פֿאַר דעם צוועק. מען קען זאָגן, אַז ער האָט פֿאָרויסגעזען דעם אומגליק, ווײַל ער שרײַבט אין אַ בריוו באַלד נאָך זײַן צוריקציִען זיך:

„וואָס עס זאָל ניט זײַן דער גורל פֿון אונדזער אונטערנעמונג גיי איך אָבער ווײַטער אָן מיט מײַן אַרבעט פֿון ברענגען אין אָרדענונג דעם רוי־מאַטעריאַל פֿאַרן ווערטערבוך און צו פֿאַרענדיקן אַלע רשימות פֿון אַלף ביז תיו, און, חלילה־וחס, אונדזער פּראָיעקט זאָל צעפֿאַלן ווערן, לאָז איך זיי צוזאַמען מיט דער קאַרטעטעק פֿון דעם ‘אוצר’ אין רשות פֿון ייִוואָ. אויב עס וועלן זיך ווען עס איז געפֿינען מענטשן וואָס וועלן אויפֿלעבן דעם פּראָיעקט און מײַנע רשימות וועלן זיי קענען ניצן, וועט דאָס זײַן מײַן שׂכר פֿאַר דער מי וואָס איך האָב אַרײַנגעלייגט אין זיי‟.