ליפּא שמעלצער — אַ סטודענט אין קאָלומביע־אוניווערסיטעט

Lipa Schmeltzer Hitting the Books at Columbia U

ליפּא שמעלצער ענטפֿערט די פֿראַגעס פֿון ד״ר אַגי לעגוטקאָ בעת דער טרעפֿונג אינעם „דויטשעס האַוס‟
ליפּא שמעלצער ענטפֿערט די פֿראַגעס פֿון ד״ר אַגי לעגוטקאָ בעת דער טרעפֿונג אינעם „דויטשעס האַוס‟

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published October 27, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

„איך בין געגאַנגען פֿון טישל צו טישל, און זיך געפֿילט ווי אַ פֿרעמדער,‟ האָט ליפּא דערציילט. אָבער ווען ער איז פֿאַרבײַגעגאַנגען דעם ייִדיש־טיש, האָט ד״ר לעגוטקאָ אים גלײַך דערקענט און אָנגעהויבן רעדן צו אים אויף ייִדיש. אַ פֿאַרחידושטער, האָט ליפּא פֿאַרפֿירט מיט איר אַ שמועס.

„כ׳האָב געזען, אַז זי ׳פֿאַרקויפֿט׳ ייִדיש, און כ׳האָב הנאה געהאַט, ווײַל זי האָט מיך גלײַך געמאַכט שפּירן אין דער היים, פּונקט ווי אין די גוטע אַלטע צײַטן, ווען אַ ייִד פֿון אַרגענטינע וואָלט זיך געטראָפֿן מיט אַ ייִד אין מאַנהעטן, און זיך דערוווּסט, אַז מע קען רעדן אויף ייִדיש.‟

מיט עטלעכע וואָכן שפּעטער האָט ליפּא זיך באַוויזן אויף דער „קאַווע שעה‟ — אַ ייִדישער שמועס־קרײַז, וואָס לעגוטקאָ פֿירט יעדן חודש. דאָרט האָט ער זיך באַקענט מיט די ייִדיש־סטודענטן, און לעגוטקאָ האָט אים פֿאָרגעלייגט אויפֿצוטרעטן ווי דער ערשטער גאַסט פֿון „פֿאַרברענגט מיט אַ ייִדיש־שטערן‟ פֿונעם נײַעם זמן.

וואָס מער ער האָט גערעדט מיט לעגוטקאָ, אַלץ מער האָט ער געוואָלט וויסן וועגן דער באַוועגונג אויפֿצוהאַלטן ייִדיש. זיצנדיק איין מאָל אין דער „באָטלער־ביבליאָטעק‟ פֿון קאָלומביע, האָט ער געפֿונען לייען־מאַטעריאַל וועגן דעם יאָרן־לאַנגן פּאָליטישן קאַמף פֿאַר ייִדיש, בפֿרט אין די 1920ער יאָרן, ווען מע האָט נאָך געפֿירט אַ דעבאַטע, צי ייִדיש זאָל דערקלערט ווערן ווי „די‟ ייִדישע שפּראַך, צי „אַ‟ ייִדישע שפּראַך. דער גאַנצער ענין האָט אים פֿאַרכאַפּט.

„ווען איך בין אויפֿגעוואַקסן, האָב איך געמיינט, אַז ייִדיש איז בלויז אַ קליינע פֿרומע שפּראַך,‟ — האָט ער געזאָגט דעם „פֿאָרווערטס‟. „ערשט איצט פֿאַרשטיי איך, אַז נאָכן חורבן, ווען איינער שלאָגט זיך פֿאַר דער ייִדישער שפּראַך, איז עס, ווײַל ער קעמפֿט פֿאַר די רעכט פֿון די זעקס מיליאָן ייִדן, וועלכע זענען אַרויפֿגעגאַנגען אין פֿײַער צוזאַמען מיט זייער קולטור — די פּאָעטן און די נאָוועליסטן.‟

ליפּא האָט זיך אַליין געוואָלט פֿאַרשרײַבן אויף אַ ייִדיש־קלאַס, אָבער נאָכן איבעררעדן עס מיטן הויפּט פֿונעם ייִדיש־אָפּטייל, דזשערעמי דאַובער, האָט ער באַשלאָסן, אַז ער וויל, צו ערשט, פֿאַרבעסערן זײַן ענגליש, איידער ער פֿאַרנעמט זיך מיט שטודירן ייִדיש.

מיט זײַנע פֿיר קינדער רעדט ער טאַקע ביידע שפּראַכן. „איר דאַרפֿט פֿאַרשטיין, אַז איך האָב תּמיד געציטערט, וואָס איך קען נישט קיין ענגליש,‟ — האָט ער דערקלערט. „איך וויל נישט, אַז מײַנע קינדער זאָלן אַזוי פֿילן.‟ ער טראַכט אָפֿט וועגן די נישט־רעאַליזירטע חלומות פֿון יענע, וועלכע האָבן נישט געקענט גענוג ענגליש און נישט געהאַט קיין וועלטלעכע דערציִונג. „כ׳וויל אַמאָל אָנשרײַבן אַ ליד וועגן די אַלע ייִדן, וואָס ליגן אין בית־עולם, און וועלכע וואָלטן אפֿשר געוואָרן דאָקטוירים און אַדוואָקאַטן, אָבער קיינער האָט זיי נישט געגעבן די געלעגנהייט.‟

פֿון זײַן קוקווינקל, קען מען רויִק אויפֿהאַלטן ביידע שפּראַכן אינעם טאָג־טעגלעכן לעבן. אינעם בית־מדרש, וואָס ער האָט געגרינדעט אין איירמאָנט, ניו־יאָרק — אַ שיל, וואָס איז „אָפֿן פֿאַר יעדן איינעם‟ — גיט ער זײַנע דרשות טאַקע אויף ייִדיש. „אין אָנהייב האָב איך געמיינט, אפֿשר זאָל איך גיבן די דרשות אויף ענגליש, אָבער דערנאָך האָב איך געקלערט, בעסער אויף ייִדיש, ווײַל דאָס איז אונדזער לשון.‟