רוחניות

מעכאַנישע נאָרמעס צי משיחישער גײַסט?

Mechanical Norms or Messianic Spirit?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַ סך פֿאַרדאַמער פֿון דער ליובאַוויטשער באַוועגונג פֿאַרגלײַכן זי מיט דער קריסטלעכער רעליגיע און באַטראַכטן עס ווי אַ קולט פֿונעם רבין, וואָס האָט איז אַראָפּ פֿונעם טראַדיציאָנעלן ייִדישן דרך. ווי ס׳איז באַקאַנט, פֿאָקוסירן זיך די קריסטן אויף זייער משיחישן גלייבן און וואַרפֿן אָפּ די אַלטע ייִדישע הלכה. ווען אַ זײַטיקער מענטש קומט אַרײַן אין אַ חב״ד־שיל, וווּ די חשובֿסטע מתפּללים זענען מחלל־שבת בפֿרהסיה, אָבער גלייבן, אַז דער רבי איז משיח, קאָן זיך שאַפֿן אַזאַ אײַנדרוק.

אין איינעם פֿון זײַנע עסייען באַטראַכט שטיינזאַלץ דעם חילוק צווישן דעם קריסטלעכן און ייִדישן גלויבן. די קריסטן גלייבן, לויט אים, אַז דער באַשעפֿער האָט זיך אַנטפּלעקט אין אַ מענטש, און ייִדן גלייבן, אַז ער האָט זיך אַנטפּלעקט אין דער הלכה. די אייביקע געזעצן פֿון דער תּורה, באַטאָנט דער מחבר בפֿירוש, זענען בעצם געטלעכקייט. דעריבער, דערקלערט ער ווײַטער, איז פֿונדאַמענטאַליזם דווקא אַ גוטער געדאַנקען־גאַנג.

ס׳איז באַקאַנט אַן אַלטער חסידישער וויץ, אַז אַ חסיד דינט דעם אייבערשטן, און אַ מתנגד — דעם „שולחן־ערוך‟. דער איזשביצער רבי און אַ ריי אַנדערע צדיקים וואָרענען, אַז אויב מע נעמט אויף די תּורה ווי אַ פֿאַרגליווערטע סיסטעם פֿון פֿיקסירטע נאָרמעס, ווערט זי גופֿא פֿאַרוואַנדלט אין אַ „שטיינערנעם אָפּגאָט‟. עס באַקומט זיך, אַז מע קאָן זײַן נאָענט צום ליובאַוויטשער חסידות, און פֿאָרט פֿאַרוואַנדלען די הלכה, נעבעך, פֿאַקטיש אין אַן עבֿודה־זרה.

וואָס איז ערגער, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן: אַ קולט פֿון אַ פּערזענלעכקייט אָדער פֿון איינאַרטיקע נאָרמעס? בוטח האָט לעצטנס פֿאַרשפּרייט דעם געדאַנק, אַז יעזוס איז געווען אַן ערלעכער פֿרומער ייִד. זײַן בוך האָט אַרויסגערופֿן אַ סקאַנדאַל, אָבער קיין גרויסער חידוש איז דערין נישטאָ. מיט 150 יאָר צוריק, האָט אַ חשובֿער ליטווישער רבֿ, אליהו־צבֿי סאָלאָווייטשיק, אַן אייניקל פֿון רב חיים וואָלאָזשינער און דער פֿעטער פֿונעם בריסקער רבֿ, אָנגעשריבן אַ גאַנצן פּירוש אויף דער קריסטלעכער עוואַנגעליע, מיטן נאָמען „קול־קורא‟, האָפֿנדיק צו לייזן די סתּירות צווישן ייִדן און קריסטן. אַזוי ווי בוטח, פֿאַרלאָזט ער זיך אויף די פֿריִערדיקע ענלעכע דעות פֿונעם באַרימטן חכם יעקבֿ עמדין.

דער גרינדער פֿון דער קריסטלעכער רעליגיע איז געווען אַ כאַריזמאַטישער יונגערמאַן, וועלכער האָט געקעמפֿט פֿאַרן סאָציאַלן יושר, הגם זײַן באַוועגונג האָט זיך פֿאַרוואַנדלט, במשך פֿון די דורות, אין אַ געפֿערלעכן קולט פֿון קירך־מאַכט. צום באַדויערן, ווערן אין דער הײַנטיקער פֿרומער וועלט נישט זעלטן לכתּחילה קאָמבינירט ביידע עבֿודה־זרות: מע מוז מעכאַניש פֿאָלגן די אַזוי־גערופֿענע „דעת־תּורה‟ פֿון די „גדולים‟, ווײַל אַרום געוויסע יחידים, לאַוו־דווקא חכמים אָדער צדיקים, האָט זיך געשאַפֿן אַ קולט פֿון אַבסאָלוטער אויטאָריטעט.