„צי קען מען אויפֿן טעלעפֿאָן רעדן ייִדיש?‟

“Can you speak on a telephone in Yiddish?”


פֿון דזשאָרדין קוציק

Published October 31, 2014, issue of November 21, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

די סאַמע מאָדנע פֿראַגע, וואָס איך הער זייער אָפֿט, און דווקא פֿון אינטעליגענטע מענטשן, איז „צי האָט ייִדיש ווערטער פֿאַר: ____‟. צווישן די פֿאַרשידענע זאַכן, וואָס מענטשן האָבן געמיינט, אַז ייִדיש האָט אפֿשר ניט געהאַט קיין וואָרט פֿאַרן באַגריף זענען „ליכט‟, „גליק‟, „ווערטער פֿאַר סעקסועלער באַציִונגען‟ און „דער מענערלעכער אבֿר‟. לויט זייער מיינונג, האָבן אונדזערע אָבֿות אין דער אַלטער היים, אַ פּנים, קיין מאָל נעבעך ניט „געמאַכט די מיצווה‟; און אויב יאָ, זענען די מענער קיין מאָל ניט געווען „גליקלעך,‟ ווײַל בלויז פֿרויען האָבן געקענט האָבן סעקס, מחמת קיין „פּעניסן‟ זענען אין שטעטל ניט געווען; שוין אָפּגערעדט, אַז דאָס איז אַלץ פֿאָרגעקומען, פֿאַרשטייט זיך, אין דער פֿולער פֿינצטער, ווײַל קיין „ליכט‟ איז אויך, ניט געווען.

פֿאַראַכטאָגן האָט זייער אַ באַקאַנטע און דווקא אינטעליגענטע פֿרוי, פֿון וועמען איך האַלט גאַנץ שטאַרק, „דערקלערט‟ אויף „טוויטער‟, אַז אויף ייִדיש זענען ניט פֿאַראַן קיין שום ווערטער אויף וואָפֿנס אָדער מלחמות. ווען איך האָב איר, דורך „טוויטער‟, פּרובירט צו דערקלערן, אַז ייִדיש האָט יאָ ווערטער אויף געווער, האָט זי מיר געזאָגט, אַז איך בין ניט גערעכט, ווײַל יצחק באַשעוויס־זינגער האָט אַמאָל געזאָגט, אַז ייִדיש האָט ניט אַזעלכע ווערטער.

האָב איך איר געענטפֿערט, אין גאַנצן פֿאַרחידושט, אַז איך אַרבעט אין אַ ייִדישער צײַטונג און מיר שרײַבן, לײַדער, גאַנץ אָפֿט וועגן טראַגישע נײַעס, וואָס האָבן צו טאָן מיט באָמבעס און מלחמות און שיסערײַען. אויף דעם האָט זי געענטפֿערט, אַז די ווערטער, וואָס מיר נוצן צו באַשרײַבן געווער, זענען אפֿשר „נײַע דערפֿינדונגען‟, ווײַל אַזוי האָט דער באַקאַנטער שרײַבער פּראָקלאַמירט, און ער האָט דאָך געשריבן אויף ייִדיש.

האָב איך איר דערקלערט, אַז באַשעוויס־זינגער האָט גערעדט אין אַ מעטאַפֿאָרישן זין און, אַפֿילו, אַז ס׳זענען ניט געווען קיין ייִדישע אַרמייען, האָבן דאָך די ייִדן געזען ביקסן, שווערדן, מעסערס און זיך אַ מאָל באַנוצט מיט זיי. פֿאַרשטייט זיך, אַז ווען מע האָט די ייִדן אויסגעהרגעט בעת די קרייצצוגן מיט שווערדן, האָט מען געהאַט אַ וואָרט אויף דעם באַגריף און אין די צײַטן פֿון כמעלניצקי, ווען מע האָט דערשאָסן ייִדן צום טויט, האָט מען ניט געזאָגט, אַז זיי זענען אומגעקומען פֿון „מאַגישע דונער־שטעקנס‟.

כּדי צו מיינען, אַז די ייִדן פֿאַרן 20סטן יאָר־הונדערט האָבן באמת ניט געהאַט קיין ווערטער אויף ביקסן, שוין אָפּגערעדט פֿון שווערדן אָדער מעסערס, וואָלט מען געדאַרפֿט גלייבן, אַז זיי האָבן געוווינט אין עפּעס אַ פֿאַנטאַסטיש אָרט, אָפּגעזונדערט פֿון דער גאַנצער מענטשהייט. געוויסע מענטשן, דווקא אינטעליגענטע און דערצויגענע מיינען אַזוי, ווײַל זיי האָבן ניט קיין שום פֿאַרשטאַנד פֿון דער ייִדישער געשיכטע און זענען אין גאַנצן אָפּגעפֿרעמדט פֿון דער ייִדישער קולטור.

איך וואָלט געקענט שרײַבן אַ גאַנצן דאָקטאָראַט וועגן דעם, וואָס אַזעלכע אומפֿאַרשטייענישן קענען אונדז לערנען וועגן דעם עם־הארצות פֿון די אַמעריקאַנער ייִדן, וואָס שייך זייער אייגענער קולטור און געשיכטע. אָבער בעסער זיך דאָ אָפּצושטעלן און זאָגן, ווי אײַנשטיין האָט עס דערקלערט: „די טיפּשות פֿון מענטשן איז אָן אַ סוף.‟