ליטעראַטור, ייִדיש־וועלט

„זאָגט עס אויף ייִדיש‟

Say It in Yiddish

פֿון לייזער בורקאָ

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

„נו, אָבער ווען דער גאַסט זיצט אין רעס­טאָראַן און זאָגט דעם קעל­נער, אַז ער וויל נישט דאָס עסן ‘צו בשׂמימדיק’, ווייס איך אַפֿילו נישט צי די פֿרוי, וואָס האַלט דעם רעסטאָראַן אין אַטראַן־הויז, וועט וויסן וואָס ער מיינט. ייִדן האָבן אַ וואָרט דערויף — געווירצט. צו וואָס אויסטראַכטן אַן אויסדרוק ווען ס’איז פֿאַראַן אַזוינער וואָס דאָס פֿאָלק האָט גענוצט? און ווען דער זעלבער גאַסט פֿרעגט שפּע­טער (מסתּמא אַ פֿאַרבײַגייער) ‘וווּ איז מען מתפּלל אויף ענגליש?’— איז דאָס אויך היפּש אויסגעטראַכט. ווי באַלד ער וויל מתפּלל זײַן אויף ענגליש, וועט ער אויך פֿרעגן אויף ענג­ליש. ער וועט געוויס ניט נוצן דעם אויסדרוק מתפּלל זײַן. וואָס איז שלעכט — דאַווענען?

„נו, און ווען דער זעלבער טו­ריסט קומט קויפֿן אַ ‘פאַרשטעקל’ (סטאָפּפּער), אַ ‘בליץ־שלעסל’ (זיפּער), ‘אָנצינדער־פֿליסיקייט’ (בענזין פֿאַר אַ צינד־מאַשינקעלע), ‘קלעפּ־צע­לאָ­פֿאַן’ (סקאַטש טעיפּ), ‘אַ מוטער־דרייער’ (אַ רענטש אויפֿצוהייבן אַ קאַר), — וועט דען דער סוחר וויסן וואָס ער מיינט? סײַדן די משפּחה ווײַנ­רײַך זאָל עפֿענען אַ דעפּאַרט­מענט־סטאָר בשותּפֿות מיטן ‘ייִוואָ’…

„איך לאַך נישט. עס איז אַ בראָך צום געלעכטער. עס איז נישט די שולד פֿון די ווײַנרײַכס. זייער כּוונה איז אַ גוטע. וואָלטן געווען אַ סך אַזוינע ייִדן ווי זיי, וואָלט דאָס אַלץ געהאַט אַ זין. ס׳וואָלט אַפֿילו גע­לוינט דעם שרײַבער צו דינגען זיך וועגן דעם אָדער יענעם וואָרט אָדער אויסדרוק. לויט אונדזער מיינונג, האָבן אוריאל און ביטריס ווײַנ­רײַך היפּש איבערגעכאַפּט די מאָס. זיי האָבן געקאָנט געפֿינען ווערטער מער צוגענגלעכע און פֿאַר­שטענד­לעכע, ספּעציעל אין אַ ביכל פֿאַר טו­ריסטן, וווּ דער צוועק איז אַ פּראַקטישער, נישט צו ווײַזן לומדות אין שפּראַך.

„בײַ דעם אַלעמען רעקאָמענ­דיר איך דאָס ביכל. עס אַנטהאַלט טויזנט פֿראַזן אין ייִדיש. עס קאָסט בלויז פֿינף און זיבעציק סענט. עס איז אַרויסגעגעבן שיין, מיט גע­שמאַק און מיט לי­בע צו ייִדיש. מען דאַרף געדענקען, אַז ווער­טער קו­מען אונדז פֿאָר פֿרעמד אַזוי לאַנג ווי מען נוצט זיי נישט. אַ ‘פֿאַר­שטעקל’ איז פּונקט אַזוי גוט ווי אַ ‘סטאָפּפּער’. עס איז געוויס גע­ווען אַ צײַט ווען דאָס וואָרט ‘סטאָפּפּער’ איז אויך פֿאָרגעקומען ווילד, נײַ און רוי.

„וועגן איין זאַך וויל איך וואָ­רענען דעם לייענער: אויב ער וועט פֿאָרן אויף אַ שיף און זי וועט אָנ­הייבן זינקען, זאָל ער נישט שרײַען: ‘וווּ איז מײַן ראַטיר־רינג?’, אָדער ‘וווּ איז דאָס ראַטיר־שיפֿל?’ אַ ראַ­טיר־רינג איז אַ רעטונגס־גאַרטל און אַ ראַטיר־שיפֿל איז וואָס מיר, פּשוטע ייִדיש־פּלאַפּלער רופֿן: אַ רעטונגס־שיפֿל. אָבער ווען אַ שיף זינקט, מוז מען פֿאַרגעסן אָן ייִדישיזם. די צרה איז וואָס אונדזער ייִדישיסטישע שיף זינקט אויך און מיר נייטיקן זיך אַלע אין אַ ראַטיר־רינג און אויך אין אַ ריזיק ‘פֿאַרשטעקל’ צו פֿאַר­שטאָפּן דעם לאָך וואָס די אַסימילאַ­ציע און די גלײַכגילטיקייט האָבן אויסגע­בויערט אונטער אונדזערע פֿיס‟.