„זאָגט עס אויף ייִדיש‟

Say It in Yiddish

יצחק באַשעוויס־זינגער (רעכטס) און מײַקל שייבאָן
יצחק באַשעוויס־זינגער (רעכטס) און מײַקל שייבאָן

פֿון לייזער בורקאָ

Published November 09, 2014, issue of December 05, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

באַשעוויס איז געווען ניט בלויז אַ גרוי­סער שרײַבער, נאָר אויך ביסל אַ ציניקער, אַ בייזער ייִד, און אַ קעגנער פֿון ייִדישיזם, איז ניט קיין חידוש, וואָס ער לאַכט אָפּ פֿון „זאָגט עס אויף ייִדיש‟. אָבער דער אמת איז, אַז דאָס געלעכ­טער איז דע­מאָלט געווען אַ סך מער פֿאַר­שפּרייט. ד”ר מרדכי שעכטער האָט שפּעטער, אין 1965, געשריבן אוריאל ווײַנ­רײַכן פּערזענלעך:

„קיין האַנטביכל, חוצן גרויסן וו[ערטער­בוך], האָט ניט געקראָגן אַזוי פֿיל וויצלדיקע שטעכווערט­לעך און אָנחכמהדיקע חכמות ווי סיי איט אין ייִדיש. […] אויף סיי איט האָט זיך עפּעס אויסגעגאָסן די גאַנ­צע הו­מאָרע­וואַטע תּוכחה. בעת איך שרײַב די שורות, דע­פֿילירן מיר פֿאַר­בײַ די אויגן שרײַבערס, לע­רערס, רע­דאַקטוירים, נאַקעטיאָרן און סתּם קולטור־מענטשן און איך גע­דענק כּמעט וואָס איט­לעכער האָט גע­זאָגט בנוגע סיי איט אין ייִדיש‟.

ווײַנרײַך האָט עס אויך באַ­שטע­טיקט אין זײַן ענטפֿער:

„א פֿאַרלעגער האָט זיך אַרײַנ­גענומען אין קאָפּ אַ משוגעת אַרויס­צוגעבן אַ ייִדיש ביכל אין אַ סעריע שמועסביכלעך און איז באַשטאַנען, ניט אָפּצוטרעטן אויף דעם, אַז די ווער­טער־ און פֿראַזעס־רשימה זאָל זײַן די אייגענע וואָס אין דעם רעשט סעריע. דער פּלאַן איז לכּתּחילה גע­ווען אַ שטותיקער, אָבער אויב איך וואָלט זיך אָפּגעזאָגט פֿון דער אַר­בעט, וואָלט ער גע­נומען עמעצן אַנדערש, און דאָ וואָלט איך שוין וועלן הערן, ווער עס וואָלט עס גע­מאַכט בע­סער און ווי אַזוי. איך בין איצט דורכגעגאַנגען דאָס ביכל כּדי צו קאָנטראָלירן צי אַלץ איז אויך אַרײַן אין ווערטערבוך: האָב איך זיך גע­קאַטשעט פֿאַר געלעכטער פֿון דער אידיאָטיש­קייט פֿון דעם פֿאַרלע­גערס אײַנפֿאַל, מיט זײַנע סענ­טי­מענטן פֿאַר זײַן זיידע־באָבע. אָבער קיין סך צו פֿאַרריכטן אין די פּרטים פֿון די פֿאַר­טײַטשן געפֿין איך ניט‟.

נו, ווײַזט זיך אַרויס, אַז שייבאָן איז גע­ווען גערעכט די גאַנצע צײַט, און מיר ייִדי­שיסטן האָבן אים גע­טאָן אַן עוולה מיט אונדזערע פּראָ­טעסטן. אַז דער מחבר איז אַליין מודה, אַז דאָס ביכל איז אַן אַבסורד, דאַרפֿן מיר אים ניט קומען פֿאַר­טיי­דיקן פֿאַר דער וועלט. שייבאָן האָט טאַקע פֿאַרפֿעלט אַ גרויסן טייל פֿון דער אַבסורדישקייט, ווײַל ער האָט ניט דערקענט, אַז אַ חלק פֿון די ייִדי­שע ווערטער זײַנען נעאָלאָגיזמען, וואָס אוריאל און בינה ווײַנרײַך האָבן, אַזוי צו זאָגן, אויסגעזויגן פֿון פֿינ­גער. זאָלן מיר אפֿשר זײַן דאַנקבאַר, וואָס די הײַנטיקע חוזק־מאַכער קענען אַליין ניט גע­נוג ייִדיש, כּדי ריכטיק חוזק צו מאַכן.