די מאָדע און די ערשטע וועלט־מלחמה

Fashion and the First World War

wikimedia.org

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 13, 2014, issue of December 05, 2014.

הײַיאָר רעדט מען און מע שרײַבט מער ווי אין אַנדערע יאָרן וועגן דער ערשטער וועלט־מלחמה. אַזוי פּראַוועט מען דעם 100־יאָריקן יוביליי. ערשט לעצטנס האָט זיך פֿאַרענדיקט אַ גרויסע אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ אין דעם ניו־יאָרקער צענטער פֿאַר ייִדישער געשיכטע. אין משך פֿון צוויי טעג האָט מען אויסגעהערט אַ סך רעפֿעראַטן, וואָס האָבן באַרירט פֿאַרשיידענע ייִדישע אַספּעקטן פֿון די מלחמה־יאָרן. און ס’איז קלאָר אַלעמען, אַז די פֿראַגן זײַנען לחלוטין ניט אויסגעשעפּט געוואָרן. פֿאַרקערט, צו אַ סך פֿון זיי האָט מען זיך אַפֿילו ניט צוגערירט; און אַז מע רירט זיך שוין יאָ צו, באַווײַזן זיך גלײַך נײַע ריכטונגען פֿאַר פֿאָרש־אַרבעט.

מײַן איצטיקער אינטערעס צו די געשעענישן פֿון 1914־1918 האָבן צום יוביליי קיין שום שײַכות ניט. אַזוי האָט זיך שוין באַקומען, אַז דווקא איצט שרײַב איך אַ קאַפּיטל פֿאַר מײַן נײַ בוך וועגן די טעאָרעטישע וויכּוחים, געפֿירט דורך די אַמעריקאַנער ייִדישע סאָציאַליסטן אין די מלחמה־יאָרן. עס האָט זיי דעמאָלט געוואָרפֿן ווי אין קדחת, ווען זיי האָבן זיך געפּרוּווט פֿאַרטראַכטן וועגן אַזעלכע זאַכן ווי נאַציאָנאַליזם און אינטערנאַציאָנאַליזם. אָבער וועגן דעם וועל איך שרײַבן אַן אַנדערש מאָל. הײַנט וועט די רייד גיין וועגן אַ מער „פּראָזאַיִשן ענין‟.

די זאַך איז, אַז איך לייען פֿאַרשיידענע סאָציאַליסטישע פּובליקאַציעס, און זייער צאָל איז דעמאָלט געווען אַ היפּשע. אַ חוץ דעם „פֿאָרווערטס‟, דעם זשורנאַל „צוקונפֿט‟ (ער האָט דעמאָלט געהערט צום „פֿאָרווערטס‟), די אויסגאַבעס פֿון דער ייִדישער סאָציאַליסטישער פֿעדעראַציע, קוק איך אויך אַרײַן אין דער יוניאָן־פּרעסע. דעמאָלט האָבן אַ צאָל יוניאָנען געדרוקט ערנסטע ייִדישע צײַטשריפֿטן. צווישן זיי איז געווען אויך „דער ליידיס גאַרמענט וואָרקער‟, די צוויי־שפּראַכיקע אויסגאַבע פֿון דעם גרויסן יוניאָן, וואָס איז מער באַקאַנט לויט די ענגלישע ראָשי־תּיבֿות: ILGWU.

(די פּוריסטישע, דער עיקר, שעדלעכע, קאַמפּאַניע פֿון פֿאַרבײַטן ווערטער, געבאָרגט פֿון אַנדערע שפּראַכן, האָט אין יענע יאָרן נאָך ניט פֿאַרכאַפּט די ייִדישע סבֿיבֿה, אַזוי אַז דער זשורנאַל האָט ניט באַקומען עפּעס אַזאַ נאָמען: „דער פֿרויען־מלבושים־אַרבעטער‟.)

איך בין זיכער, אַז פֿאַר אייניקע „פֿאָרווערטס‟־לייענער קלינגט עס ווי אַ טייל פֿון זייער משפּחה־געשיכטע. דער „פֿאָרווערטס‟ האָט דאָך תּמיד געהאַט זייער נאָענטע באַציִונגען מיט דעם יוניאָן. כאַראַקטעריסטיש, אַז פּונקט אין די מלחמה־יאָרן האָט מען פֿאַרן יוניאָן־פּרעזידענט אויסגעוויילט בנימין שלעסינבערג, וואָס האָט ביז די וואַלן געאַרבעט ווי דער מענעדזשער פֿון „פֿאָרווערטס‟.