אַ גרוס פֿון אַ פֿרעמד לאַנד — ישׂראל

Regards From A Foreign Country – Israel

די אויפֿפֿירונג פֿון „פֿידלער אויפֿן דאַך‟ אינעם „קאמרי־טעאַטער‟ — דאַכט זיך די זעלבע לידער, אָבער טובֿיה איז אַ גויִשער טיפּ, דאָס שטעטל איז קיין ייִדיש שטעטל נישט, און די גאַנצע ייִדישקייט איז פֿאַרגוייִשט
Courtesy of www.cameri.co.il
די אויפֿפֿירונג פֿון „פֿידלער אויפֿן דאַך‟ אינעם „קאמרי־טעאַטער‟ — דאַכט זיך די זעלבע לידער, אָבער טובֿיה איז אַ גויִשער טיפּ, דאָס שטעטל איז קיין ייִדיש שטעטל נישט, און די גאַנצע ייִדישקייט איז פֿאַרגוייִשט

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published November 21, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אַלע הונדערט מכּלומרשט סטודענטן זײַנען ייִדן, נעמט מען מיך אויף אַ פֿאַרהער מצד די פֿאַרוואַלטער פֿון אוניווערסיטעט און ס’גייט בזה הלשון:

„זאָגט אונדז, ליבע לעקטאָרין, מיר ווילן וויסן צי איר וועט נישט חלילה דערמאָנען אין אײַער פּרעזענטאַציע די ייִדישע רעליגיע אָדער דעם חורבן?‟

די פֿראַגע פֿאַרחידושט מיך, הער נאָר, הער נאָר, אַ קשיא אויף אַ מעשׂה. אַזוינס האָב איך נאָך ביז אַהער נישט באַגעגנט. זאָג איך זיי, אַז איך רעד וועגן ייִדישן טעאַטער אויף ענגליש, וווּ אַ סך מאָל האָבן אָנגעהויבן זייערע קאַריערעס די אַמאָליקע ייִדישע אַקטיאָרן, וועלכע זײַנען שפּעטער געוואָרן וועלט־באַרימט, ווי פּאָל מוני, דעני קיי, יוסף שילדקראַוט, דוד אַדלער, דוד אַפּאַטאָשו, יוסף בולאָף, און אַפֿילו אידאַ קאַמינסקאַ (The Shop On Main Street), ייִדישע אַקטיאָרן און אַקטריסעס וואָס האָבן מיט יאָרן שפּעטער באַשײַנט די שׂמחה אין האַליוווּד.

ווי נאָר זיי האָבן דערהערט האַליוווּד, אַזוי איז זיי ליכטיק געוואָרן אין די אויגן. דערציילן זיי מיר אַז דער גאַנצער עולם באַשטייט פֿון לויטער ייִדן. אַ סך פֿן זיי אַקאַדעמיקער, פּענסיאָנירטע דאָקטוירים און אַדוואָקאַטן, קאַלעדזש־דערצויגענע, האַרוואַרד־פּראָפֿעסאָרן, יעיל, פּרינסטאָן…

אונדזער שמועס ענדיקט זיך מיט אַ שטוינענדיק געשעעניש, מיט וועלכן ס’גייט זיי אין לעבן מיך צו וואָרענען:

„מיט אַ קורצער צײַט צוריק האָט מען אָנגעשטעלט אַ לעקטאָר וואָס זײַן טעמע איז געווען ׳די ביאָלאָגישע געשיכטע פֿון דער מענטשהייט׳. דער זעלביקער לעקטאָר איז אַרײַנגעקומען אין קלאַס און געטראָגן אויפֿן קאָפּ אַ ׳קאַפּעלע׳.‟

„איז וואָס האָט פּאַסירט?‟ בין איך שוין געוואָרן נײַגעריק.

„פּאַסירט האָט אַזאַ געשעעניש,‟ האָבן זיי זיך מודה געווען. „דער גאַנצער עולם האָט אַרויסמאַרשירט פֿון זאַל ווי אַ פּראָטעסט קעגן ׳קאַפּעלע׳. איך הער, שטוין און קען קוים כאַפּן דעם אָטעם. איין פֿראַגע האָט בײַ מיר געעגבערט אין מוח, אויף וועלכע פֿעלדער האָבן זיך די חזירישע ייִדן געפּאַשעט? אין וועלכער בלאָטע האָבן זיי זיך געפּריאַזשעט? ווער האָט זיי אויפֿגעצויגן? און וווּ ליגט דאָ דער הונט באַגראָבן?

ווי זאָגט אהרון צײַטלין אין זײַן „מאָנאָלאָג אין פּליינעם ייִדיש‟:

„איר מיינט צו זאָגן אַז אין אַמעריקע זײַט איר חס־וחלילה ׳פּליין ענד סימפּל׳ געשטאָרבן, נאָר מ’האָט אײַך נישט געטאָן אײַער רעכט? ‘וועל’, איך וועל זיך נישט שפּאַרן, אפֿשר זײַט איר גערעכט … נאָר ווי זאָגט מען? ׳טייק איט איזי׳, ׳נעווער מײַנד׳, די טרערן אין מײַן קול, ווי לאַנג די מתים לעבן מוזן זיי מאַכן אַ לעבן.‟

איין זאַך מוז איך צוגעבן, אַמעריקע צי ישׂראל, מיר זײַנען אַ פֿאריתומט פֿאָלק זינט דעם חורבן, אונדזער שפּראַך, אונדזער ייִדיש־ייִדישע קולטור, זײַנען צוזאַמען געפֿאַלן אַ קרבן אויפֿן מזבח פֿון דער אַמאָליקער, מענטשלעכער ייִדישקייט.