האָבן מיר טאַקע אַ ייִדיש־טראַגעדיע אין אייראָפּע?

Is There Really a Yiddish Tragedy in Europe?

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 25, 2014, issue of December 19, 2014.

די פּראָפֿעסאָרן מאַריאָן אַפּטרוט און שמעון נויבערג, וועלכע פֿירן אָן מיט ייִדישע שטודיעס אין דיסלדאָרף און טריִער, דײַטשלאַנד
די פּראָפֿעסאָרן מאַריאָן אַפּטרוט און שמעון נויבערג, וועלכע פֿירן אָן מיט ייִדישע שטודיעס אין דיסלדאָרף און טריִער, דײַטשלאַנד

אין דער אמתן, האָב איך זיך געקליבן צו שרײַבן וועגן דעם אוקראַיִנישן „מײַדאַן‟ — ס’איז דאָך פּונקט געוואָרן אַ יאָר זינט דעם אָנהייב פֿון דער גאַנצער איבערקערעניש, וועלכע האָט גאַנץ דראַמאַטיש געביטן דאָס לעבן ניט בלויז אין אוקראַיִנע און רוסלאַנד, נאָר אין אַנדערע לענדער אויך, בפֿרט אין אייראָפּע.

אָבער בײַם עפֿענען דעם קאָמפּיוטער, האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויפֿן פֿרישן אַרטיקל פֿון פֿרײַנד מיכאַל פֿעלזענבאַום, אונטערן טיטל „וווּהין זענען אַהינגעקומען די אייראָפּעיִשע פֿאָנדן פֿאַר ייִדיש?‟

האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז — לויט זײַן אַנאַליז — איז דער הימל דאָרטן, אין אייראָפּע, שוין ערגעץ גאָר בײַ דער ערד.

דאָס בילד, וואָס פֿרײַנד פֿעלזענבאַום מאָלט, זעט אויס ממש טראַגיש. הערט זיך נאָר אײַן: „עס איז אויסגעוואַקסן אַ קרעפֿטיקער דור לעבן־ייִדיש־פֿונקציאָנערן און כּאילו ייִדיש־פֿאָרשער מיט צעפּקע הענט און אײַזערנע הינטנס, צוגעוואַקסענע צו די גאָלדענע פֿאָטעלן.‟ האָב איך עס איבערגעלייענט און פֿאַרשטאַנען, אַז וועגן דעם „מײַדאַן‟ מוז מען דערווײַל פֿאַרגעסן, ווײַל עס רוקט זיך אָן — צי אפֿשר האָט זיך שוין אָנגערוקט — אַ ייִדישע קולטור־קאַטאַסטראָפֿע פֿון אַ פּאַן־אייראָפּעיִשן פֿאַרנעם.

עטלעכע ליכטיקע אינסטיטוציעס זײַנען נאָך פֿאַרבליבן, און פֿרײַנד פֿעלזענבאַום רעכנט זיי איבער: די מעדעם־ביבליאָטעק אין פּאַריז, דער „לופֿטעאַטער‟ אין שטראַסבורג און עריקאַ טימס בוך „היסטאָרישע ייִדישע סעמאַנטיק‟. אָבער דאָס זײַנען, פֿאַרשטייט זיך, נישטיקע קלייניקייטן פֿאַר אַזאַ ריזיקן קאָנטינענטן ווי אייראָפּע. אָבער דער לייענער, אַני־הקטן בתוכם, דערפֿילט דעם באמת ביטערן טעם פֿון דער אייראָפּעיִשער טראַגעדיע, ווען ער לייענט איבער די באַשרײַבונג פֿון דער זינגערין, וועלכע איז אַ „בעזגראַמאָטנע‟ און דאָס ייִדיש אירס איז אַ „שמיצעדרינסקע‟.

איך פֿאַרשטיי זייער גוט דעם פֿאַרדראָס, וואָס כאַפּט אַרום בײַם הערן אַ זינגערין פּון אַזאַ סאָרט. איך האָב עפּעס אַזוינס געהערט ניט לאַנג צוריק אין פֿלאָרידע. און פֿריִער איז מיר אויך ניט איין מאָל, אין פֿאַרשיידענע לענדער אויסגעקומען צו זײַן געפּײַניקט דורך אַזעלכע מײַסטערס, מישטיינס געזאָגט, פֿון דער ייִדישער מוזיק־קונסט. דער שונד איז תּמיד געווען אויף דער ייִדישער בינע, און ער איז קיין מאָל פֿון איר ניט אַוועק. אָבער צי הייסט עס, אַז מע דאַרף שרײַען „געוואַלד‟ און פֿאַרבינדן עס (איך פֿאַרשטיי בשום־אופֿן ניט ווי אַזוי) מיט די „אײַזערנע הינטנס, צוגעוואַקסענע צו די גאָלדענע פֿאָטעלן‟?