דאָס פֿאַרלוירענע ניו־יאָרקער וואַקאַציע־אָרט — אַמעניע

New York's Lost Jewish Vacationland – Amenia

רעכטס: דער „ראָקסי־האָטעל‟, ווי עס זעט אויס הײַנט. לינקס — ווי עס האָט אויסגעזען אין די 1940ער יאָרן
Amenia Free Library, Josh Nathan-Kazis
רעכטס: דער „ראָקסי־האָטעל‟, ווי עס זעט אויס הײַנט. לינקס — ווי עס האָט אויסגעזען אין די 1940ער יאָרן

פֿון דזשאָש נייטאַן־קייזעס (Forward)

Published November 26, 2014, issue of December 19, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַרנאָלד ראָטשטיין, אַ 82־יאָריקער ייִד, געדענקט אָבער עפּעס אַנדערש וועגן יענעם האָטעל. נישט געקוקט אויף דעם וואָס די גרינדער זענען געווען ייִדן, זענען ייִדישע באַזוכער געווען פֿאַרווערט אַהין צו קומען. „הינט, ייִדן און שוואַרצע האָט מען אַהין נישט אַרײַנגעלאָזט,‟ האָט ראָטשטיין געזאָגט. ער אַליין האָט פֿאַרבראַכט די זומערן אין אַ צווייטן „וואַקאַציע־לאַנד‟ אין אַמעניע, וווּהין עס פֿלעגן יעדן זומער קומען רוסיש־ייִדישע אימיגראַנטן פֿון ניו־יאָרק, פּשוטע אַרבעטער.

זיצנדיק מיט ראָטשטיין אין דער אַמעניער ביבליאָטעק, האָב איך איבערגעקוקט זײַנע קאָלירטע פּאָסטקאַרטלעך פֿון פֿיר אַמאָליקע ייִדישע פּאַנסיאָנען אין אַמעניע. ראָטשטיינס באָבע־זיידע האָבן פֿאַרמאָגט איינעם פֿון זיי: דער „וויביטאָק־האָטעל‟, וואָס האָט געהאַט אָרט פֿאַר מער ווי הונדערט געסט.

ראָטשטיינס אַן עלטער־פֿעטער האָט פֿאַרמאָגט אַ צווייטן פּאַנסיאָן — דער „ראָקסי־האָטעל‟, און אַ דריטער, לעאָן ראָטשטיין, איז געווען דער אייגנטימער פֿון „לייקוויו־האַוס‟.

דאָראָטי אָסאָפֿסקי, אַן עלטערע פֿרוי, וועלכע טראָגט הײַנט אַ „חי‟־קייטל אַרום האַלדז, האָט מיר דערציילט, אַז איר משפּחה איז צום ערשטן מאָל געקומען קיין אַמעניע אין זומער 1945. זי, אַ 15־יאָריק מיידל פֿון בענסאָנהערסט, ברוקלין, האָט גאַהאַט געהערט, אַז די זומערהיים אין אַמעניע איז גלײַך ווי אַ ייִדישער גן־עדן: „מיאַמי־ביטש, אָבער אָן די הײַפֿיש [sharks]; די קאַטסקיל־בערג — אָן דעם געפֿאָר אויף די וועגן, און האַוואַנע, קובאַ — אָן דער מאַפֿיאַ.‟

אָסאָפֿסקי געדענקט, אַז עס זענען דעמאָלט געווען פֿינף פּאַנסיאָנען, אַ קינאָ און אַ שיל. איר באָבע האָט מען אָנגעשטעלט ווי אַ קעכין אינעם Grand House Hotel — אַ ייִדישער פּאַנסיאָן אין מיטן שטעטל, און זי איז מיטגעפֿאָרן, כּדי צו זען ווי עס זעט אויס דאָרט. ווי אַ שטאָטמיידל, איז זי לכתּחילה געווען אַנטוישט. „אַמעניע האָט מיר אויסגעזען ווי אַן אָרט פֿול מיט קי און טוריסטן,‟ האָט זי געזאָגט. הײַנט אָבער געדענקט זי אירע זומערן דאָרט מיט ליבשאַפֿט.

מיר האָט זיך טאַקע געוואָלט פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס וואָלטן צוויי ברידער, וואָס שטאַמען פֿון אַ ייִדישער משפּחה, געשאַפֿן אַ וואַקאַציע־אָרט וואָס לאָזט דווקא נישט אַרײַן קיין ייִדן? נאָכן אויספֿרעגן די געוועזענע ייִדישע אײַנוווינער איז מיר באַלד געוואָרן קלאָר: די ברידער ביקמאַן זענען געווען דײַטשע ייִדן, און ווי אַ סך אַנדערע „יעקעס‟ פֿון יענע יאָרן, האָבן זיי אַראָפּגעקוקט אויף די מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן. דערפֿאַר איז דאָס פֿאַרווערן ייִדן געווען בײַ זיי אַ מעלה.

הײַנט זענען אין אַמעניע מער נישטאָ קיין ייִדישע משפּחות, אָבער די שיל, וואָס איז פֿריִער געווען אַן אָרטאָדאָקסישע, איז איצט אַ רעפֿאָרם־סינאַגאָגע, „בית דוד‟, מיט אַ טייל־צײַטיקן ראַבינער און אַ מיטגלידערשאַפֿט פֿון 41 מענטשן; אַ סך פֿון זיי — באַזוכער וואָס קומען אַהין בלויז אין די סוף־וואָכן. דאָס געבײַדע איז שטאַרק אָפּגעלאָזן; די פֿאַרב שיילט זיך אָפּ פֿון די ווענט, און עס פֿילט זיך פֿון שימל. אין יולי איז נאָך אַלץ געשטאַנען אין קיך אַ קעסטל מצות פֿון פּסח.

„אַ שאָד, וואָס די ייִדן זענען אַוועק,‟ האָט דאָראָטי אָסאָפֿסקי געזיפֿצט. „ס׳איז געווען אַ שיינע איבערלעבונג, אַן אייגנאַרטיקער לעבנס־שטייגער.‟