איז הינדויִזם אַן „אַבֿרהמישע‟ רעליגיע?

Is Hinduism an Abrahamic Religion?

אַ פּאָרטרעט פֿון מנשה בן ישׂראל (צייכענונג פֿון רעמבראַנדט) און אַ הינדו־טעמפּל און קעראַלע, דרום־אינדיע, באַצירט מיט מגן־דודס
אַ פּאָרטרעט פֿון מנשה בן ישׂראל (צייכענונג פֿון רעמבראַנדט) און אַ הינדו־טעמפּל און קעראַלע, דרום־אינדיע, באַצירט מיט מגן־דודס

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 07, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

די באַרימטסטע ייִדישע אײַנוווינערין פֿון פּודוטשערי איז געווען די פּאַריזער ספֿרדישע פֿרוי מיראַ אַלפֿאַסאַ, די עיקר־תּלמידה פֿונעם גרויסן הינדו־חכם שרי אָראָבינדאָ, וועלכע האָט אָרגאַניש אַרײַנגעפֿלאָכטן אין איר שיטה אַ ריי עלעמענטן פֿון קבלה. אַזוי ווי אינעם פֿאַל פֿון איר רבין, איז שווער צו באַשטימען דעם מקור פֿון אירע געדאַנקען, ווײַל ביידע גײַסטיקע טראַדיציעס קלינגען אָפֿט גאַנץ ענלעך, נישט געקוקט אויף שאַרפֿע אויבערפֿלעכלעכע חילוקים. דער מגן־דוד, אַלפֿאַסאַס סימבאָל פֿון אָראָבינדאָס „אינטעגראַלער יאָגע‟, ווערט ברייט באַנוצט סײַ בײַ ייִדן, סײַ בײַ הינדוסן.

ס׳איז שווער צו זאָגן, ווען ייִדן האָבן אָנגעהויבן אַסאָציִיִרן די בני־קטורה מיט אינדיע. הרבֿ מנשה בן ישׂראל, געבוירן מיט 410 יאָר צוריק אויפֿן פּאָרטוגאַלישן אינדזל מאַדייראַ אינעם אַטלאַנטישן אָקעאַן, האָט פֿאַרשפּרייט דעם דאָזיקן געדאַנק אין דער ייִדישער וועלט.

בן ישׂראל איז זיכער געווען איינער פֿון די חידושדיקסטע ייִדן פֿון זײַן דור, וועלכער האָט זיך געחבֿרט מיט רעמבראַנדט און האָט משפּיע געווען אויף אָליווער קראָמוועל, כּדי מע זאָל דערלויבן די ייִדן צו באַזעצן זיך ווידער אין ענגלאַנד, פֿונוואַנען דער קיניג עדוואַרד דער ערשטער האָט זיי פֿאַרטריבן מיט 350 יאָר פֿריִער.

זײַענדיק אַ פּראָמינענטער רבֿ, מקובל, שרײַבער, אַן ערודיט אין וועלטלעכע ענינים, דיפּלאָמאַט און דער גרינדער פֿון דער ערשטער ייִדישער דרוקערײַ אין אַמסטערדאַם, האָט בן־ישׂראל אַרויסגעוויזן אַ לעבעדיקן אינטערעס סײַ צו די נײַסטע געאָגראַפֿישע אַנטדעקונגען, סײַ צו כּלערליי פֿאָלקלאָרישע מאַטעריאַלן פֿון די פֿריִערדיקע תּקופֿות. ער באַמערקט, אַז אין אינדיע, אַזוי ווי בײַ ייִדן, גלייבט מען אין גילגולים. דערצו, רופֿט מען די הינדו־גלחים „ברהמינים‟ — אַבֿרהם אָבינוס קינדער. דערפֿאַר, לויט זײַן סכעמע, האָבן זיי פֿאַרלייגט די ייִדישע קבלה־יסודות פֿון דער הינדויִסטישער ציוויליזאַציע.

אין פֿאַרגלײַך מיט די קריסטלעכע אייראָפּעער, האָבן די ייִדן אין מוסולמענישע לענדער בעסער געוווּסט, אַז אינדיע, וואָס געפֿינט זיך בשכנות מיט פּערסיע, איז אַ צענטער פֿון גרויסע חכמות. רבי אַבֿרהם אבן־עזרא באַנוצט זיך מיט די אינדישע חכמות אין זײַנע אַסטראָלאָגישע חשבונות; ער איז געווען דער ערשטער באַקאַנטער אייראָפּעער, וועלכער האָט זיך באַנוצט מיט דער אינדיש־אַראַבישער שיטה פֿון צען ציפֿערן, וועלכע האָט געביטן דאָס פּנים פֿון דער אייראָפּעיִשער מאַטעמאַטיק. זײַן מיטצײַטלער, רבי אַבֿרהם בר חייא, באַשרײַבט אין זײַן ספֿר „מגילת־המגלה‟ די הינדו־טעאָריע פֿון קאַלפּעס, ריזיקע קאָסמישע ציקלען פֿון 4,320,000 יאָר, הגם ער אַליין נעמט זי נישט אָן.

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז רבי סעדיה גאָון האָט אינעם 10טן יאָרהונדערט, וווינענדיק אינעם מוסולמענישן מיטל־מיזרח, אויסגענוצט בן ישׂראלס אַרגומענט אויף קאַפּויער. ער האָט געמיינט, אַז די אמונה אין גילגולים בײַ ייִדן איז אַ פֿרעמדע השפּעה פֿון אינדיע.

בן ישׂראלס קולטוראָלאָגישע טעאָריעס זענען געווען פּאָפּולער צווישן די מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן. די רעדאַקטאָרן פֿון דער פּאָפּולערער ענציקלאָפּעדיע „אוצר ישׂראל‟, פֿאַרעפֿנטלעכט אין ניו־יאָרק פֿאַר דער ערשטער וועלט־מלחמה, גייען נאָך ווײַטער און לייגן פֿאָר אַ השערה, אַז די הינדוסן און בודיסטן שטאַמען פֿון די פֿאַרלוירענע ייִדישע שבֿטים, צוליב די קולטורעלע ענלעכקייטן צו ייִדישקייט.