איז הינדויִזם אַן „אַבֿרהמישע‟ רעליגיע?

Is Hinduism an Abrahamic Religion?

אַ פּאָרטרעט פֿון מנשה בן ישׂראל (צייכענונג פֿון רעמבראַנדט) און אַ הינדו־טעמפּל און קעראַלע, דרום־אינדיע, באַצירט מיט מגן־דודס
אַ פּאָרטרעט פֿון מנשה בן ישׂראל (צייכענונג פֿון רעמבראַנדט) און אַ הינדו־טעמפּל און קעראַלע, דרום־אינדיע, באַצירט מיט מגן־דודס

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 07, 2014, issue of January 02, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

די דאָזיקע השערה האָט געשטיצט דער באַקאַנטער פּלאָנסקער רבֿ, צבֿי־יחזקאל מיכלזאָן. אויפֿן סמך פֿון „אוצר ישׂראל‟, איז ער אינעם יאָר 1928 געווען אויך באַוויליקט אַרײַנצושרײַבן אין דער רשימה פֿון מעגלעכע עשׂרת־השבֿטים שיִער נישט די גאַנצע וועלט, אַרײַנגערעכנט די דײַטשן. אַזאַ דעה קאָן מען הײַנט דערמאָנען ווי אַ טראַגישן קוריאָז, ווײַל מיט 14 יאָר שפּעטער איז דער דאָזיקער רבֿ פֿאַרטיליקט געוואָרן אין טרעבלינקע.

פֿאַרבינדונגען צווישן ייִדישקייט און אינדיע טרעפֿן זיך אַמאָל אין גאַנץ אומדערוואַרטע ערטער. אינעם יאָר 1894 איז אין מונקאַטש אַרויס די קבלה־זאַמלונג „ילקוט משה‟. אַחוץ די הסכּמות פֿונעם קאָמאַרנער רבין און אַנדערע חסידישע רביים, איז עס באַגלייט מיט די בריוו פֿון די באָמבייער און קאַלקוטער רבנים, ווי אויך אַ גאַנצע ריי ספֿרדים פֿון אַנדערע לענדער. אַ טייל פֿונעם ספֿר שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ מיסטעריעזן אַפּאָקריף וועגן אַסטראָלאָגישע חשבונות און גורלות, כּלומרשט פֿון דניאל און יוסף־הצדיק, וווּ עס ווערן ציטירט פֿאַרשיידענע חכמות פֿון אינדיע און פּערסיע. דעם עקלעקטישן כאַראַקטער פֿונעם ספֿר אילוסטרירט אַ תּפֿילה, וועלכע הייבט זיך אָן מיט די ערשטע פּאָר פּסוקים פֿונעם קאָראַן, איבערגעטײַטשט אויף לשון־קודש.

מאָנטיק די וואָך, האָט עמעצער אָנגעהויבן אויף דער פּאָפּולערער חרדישער וועבזײַט „ישיבֿה־וועלט‟ אַ גאַנצע דיסקוסיע וועגן הינדויִזם. דער מחבר האָט דערציילט, אַז מיט עטלעכע טעג צוריק האָט זײַנער אַ מיטאַרבעטער, אַ הינדוס, פֿאַרלוירן זײַן טאַטן. דער פֿרומער ייִד האָט זיך פּרינציפּיעל אָפּגעזאָגט מנדבֿ צו זײַן געלט פֿאַר זײַן לוויה, ווײַל „הינדויִזם איז דאָך אַ בפֿירושע עבֿודה־זרה‟. ס׳רובֿ באַטייליקטע אינעם שמועס האָבן מסכּים געווען, אַז דאָס איז געווען ריכטיק צו טאָן.

שטעלט זיך פֿאָר, ווען אַ קאָנסערוואַטיווער קריסט וואָלט זיך אַזוי באַצויגן צו אַ ייִדישער לוויה. אַחוץ דעם אומעטישן כאַראַקטער פֿון דער מעשׂה, וואַרפֿט זיך אין די אויגן דער שאַרפֿער אונטערשייד פֿון די אַמאָליקע נײַגעריקע רבנים, וועלכע האָבן געוואָלט אײַנזען אין אינדיע דווקא אַ שײַכות צו ייִדישקייט. להיפּוך, האָט קיינער אויף דער הײַנטיקער פֿרומער וועבזײַט נישט אַרויסגעוויזן וועלכן־ניט־איז אינטערעס צו דער קולטור פֿון די הינדוסן.

אין דער אמתן, האָבן אַ סך מוסולמענישע שכנים פֿון הינדוסן נאָך מיט אַ 1000 יאָר צוריק באַמערקט, אַז אין אינדיע גלייבט דער עולם, אויף זייער אייגענעם שטייגער, אויך אין איין גאָט, נישט געקוקט אויף די „משונהדיקע‟ סטאַטועס אין זייערע טעמפּלען. יצחק רײַטפּאָרט, אַ באַקאַנטער ליובאַוויטשער רבֿ פֿון ברוקלין, וועלכער האָט זיך טאַקע מטריח געווען צו באַקענען זיך מיט הינדויִזם, דערמאָנט דעם דאָזיקן אַרגומענט אין זײַן היתּר צו טראָגן אַ פֿרויען־שײַטל פֿון אינדיע. מיט צען יאָר צוריק איז אויף דער חרדישער גאַס אויסגעבראָכן אַ מחלוקת וועגן זיי. אַ סך חרדישע קעמפֿער קעגן געצנדינערײַ האָבן זיי פֿאַרווערט און פֿאַרברענט, צווינגענדיק די פֿרויען צו באַצאָלן ריזיקע סומעס אויף נײַע, „כּשרע‟ שײַטלעך. אַדרבה, די נעגאַטיווע סטערעאָטיפּישע באַציִונג צום כּלומרשט „געצנדינערישן‟ הינדויִזם איז גיכער אַ קריסטלעכער סטערעאָטיפּ פֿון דער פֿינצטערער קאָלאָניאַלער תּקופֿה.

נישט ווייניק הײַנטיקע בעל־תּשובֿות קומען צו ייִדישקייט דורך די ווײַט־מיזרחדיקע גײַסטיקע טראַדיציעס. אין פֿאַרגלײַך מיט די האַלב־אַסימילירטע און מאַטעריאַליסטישע „דזשויִשע‟ סבֿיבֿות, קלינגען זיי אָפֿט נענטער צו קבלה און חסידות. צי אין דער טאָעריע וועגן אַבֿרהם אָבֿינוס שײַכות צו אינדיע שטעקט אַ טראָפּן פֿונעם היסטאָרישן אמת, צי נישט, דאַכט זיך מיר, אַז אַנשטאָט צו פֿירן צווייפֿלהאַפֿטיקע עם־הארצישע פּילפּולים וועגן „עבֿודה-זרה‟, איז כּדאַי צו קוקן אויף אַנדערע מענטשלעכע קולטורן מיט אַ לעבעדיקער סימפּאַטיע.